Газрын харилцаанд газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах гэсэн ойлголтууд байх бөгөөд иргэдийн дунд эдгээр ойлголтыг хольж, солих тохиолдол их байдаг. Эдгээр ойлголтууд нь хоорондоо ялгаатай, эрх зүйн зохицуулалт нь өөр өөр юм. Газар ашиглах гэдэг нь хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд газар өмчлөгч, эзэмшигчтэй байгуулсан гэрээнд заасны дагуу аль нэг ашигтай чанарыг нь гаргаж хэрэглэхийг хэлнэ. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.5 дахь хэсэгт “Төрөөс гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүнд газрыг төлбөр, хугацаатайгаар болон хуульд заасан бусад болзол, журмаар ашиглуулж болно” гэж заасны дагуу газар ашиглах эрх бүхий субьект нь Монгол Улсын иргэн болон гадаадын иргэн, харьяалалгүй этгээд, Монгол Улсын болон гадаад улсын хуулийн этгээд, гадаад улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, олон улсын байгууллагын төлөөлөгчийн газар байна. Газар өмчлөх гэдэг нь газрыг захиран зарцуулах эрхтэйгээр өөрийн мэдэлд байлгаж, ашигтай шинж чанарыг гаргаж хэрэглэхийг хэлнэ. Захиран зарцуулах эрх гэдэг нь түүнийг бусдад худалдах, бэлэглэх, өвлүүлэх, арилжих, барьцаалах зэргийг ойлгоно. Газар өмчлөх эрх нь субьектын хувьд зөвхөн Монгол Улсын иргэн, төрд хамааралтай юм. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.3 дахь хэсэгт иргэд газраа захиран зарцуулах эрхээ харьяалалгүй хүн, гадаадын иргэнд шилжүүлэхийг хориглосон байдаг. Өөрөөр хэлбэл гадаадын иргэн, харьяалалгүй этгээд болон аливаа хуулийн этгээд нь Монгол улсад газар өмчлөх боломжгүй юм. Газар эзэмших гэдэг нь газрыг гэрээнд заасан зориулалт нөхцөл болзлын дагуу хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд өөрийн мэдэлд байлгахыг хэлнэ. Газар эзэмших эрх нь газар ашиглах эрхийг өөртөө давхар агуулж байдаг ойлголт юм. Энэ нь субьектын хувьд Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад хамаатай.

“Газар ашиглах эрх олгох”-той холбоотой харилцааг Газрын тухай хуулиар зохицуулдаг. Тус хуулийн 3.1.4 дэх заалтад зааснаар “Газар ашиглах” гэж хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд газар өмчлөгч, эзэмшигчтэй байгуулсан гэрээнд заасны дагуу газрын аль нэг ашигтай чанарыг нь гаргаж хэрэглэхийг хэлнэ.

Газрын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт зааснаар Газрын тухай хуульд заасны дагуу газар ашиглагч нь:

• Монгол Улсын 18 насанд хүрсэн иргэн
• Аж ахуйн нэгж, байгууллага

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 6 дугаар зүйлийн 5 дахь хэсэгт зааснаар Төрөөс гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүнд газрыг төлбөр, хугацаатайгаар болон хуульд заасан бусад болзол, журмаар ашиглуулж болно гэж заасан.

Монгол Улсын Үндсэн хууль болон Газрын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.3 дахь хэсэгт зааснаар тодорхой зориулалт, хугацаа, болзол, гэрээний үндсэн дээр хууль тогтоомжийн дагуу дараах иргэн, хуулийн этгээд газар ашиглагч байж болно. Үүнд:

• Гадаад улс,
• Олон улсын байгууллага,
• Гадаад улсын хуулийн этгээд,
• Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж,
• Тус улсад байнга /183 хоногоос дээш/ оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн байна.

Улсын их хурал нь Газрын тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1.2 дахь заалтад заасны дагуу Гадаад улс, олон улсын байгууллага, гадаадын хуулийн этгээдэд газрыг тодорхой хугацаагаар түрээс, концессын гэрээгээр ашиглуулах талаар шийдвэр гаргадаг.

       Харин Засаг дарга нь Газрын тухай хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.4 дэх хэсэгт зааснаар Монгол Улсад байнга /183 хоногоос дээш хугацаагаар/ оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд газрыг зөвхөн гэр бүлийн хамтын хэрэгцээний зориулалтаар ашиглуулах асуудлыг “дуудлага худалдааны” зарчмаар шийдвэрлэдэг.

Монгол Улсад байнга /183 хоногоос дээш хугацаагаар/ оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд Газрын тухай хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.6 дахь хэсэгт заасны дагуу дараах зориулалт, хугацаагаар гэрээний дагуу ашиглуулдаг.

Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн 33 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт Дархан цаазат газрын болон байгалийн цогцолборт газрын хязгаарлалтын бүс, байгалийн нөөц газар, дурсгалт газраас Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад тодорхой зориулалт, хугацаа, болзолтойгоор байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй арга, хэлбэрээр гэрээний үндсэн дээр ашиглуулж болно гэж заасан байдаг.

Тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглах зөвшөөрөл олгогдсон /Байгаль орчны сайдын 2001 оны 218 дугаар тушаалын 1 дүгээр хавсралт/ тохиолдолд газар ашиглуулах гэрээ байгуулж, эрхийн гэрчилгээ олгох ажлыг мөн Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль болон “Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам”-д заасны дагуу гүйцэтгэнэ.

Та тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглуулахтай холбоотой мэдээллийг ЭНД дарж үзнэ үү.

Сууц өмчлөгчдийн холбоонд орчны газрыг ашиглуулах харилцааг Газрын тухай хуулийн 441-р зүйлд зааснаар зохицуулсан байдаг. Сууц өмчлөгчдийн холбоонд газар ашиглуулахтай холбоотой мэдээллийг ЭНД дарж үзнэ үү.

Газар ашиглагч нь газар эзэмшигчийн адил Газрын тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1 дэх хэсэгт зааснаар дараах эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ.  Үүнд:

Эдлэх эрх:

• Гэрээнд заасан зориулалтын дагуу уг газрыг ашиглах
• Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг газар өмчлөгчөөс гаргуулж авах
• Газрын тухай хууль тогтоомж, газар эзэмших гэрээнд заасан үүргээ зохих ёсоор биелүүлж ирсэн бол эрхийн гэрчилгээний хугацаа дуусахад  уг газрыг үргэлжлүүлэн эзэмшихээр эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгуулах

Хүлээх үүрэг:

• Газар эзэмших гэрээнд заасан нөхцөл болзлыг биелүүлэх
• Газрыг үр ашигтай зохистой ашиглах, хамгаалах, байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж болон төрийн эрх бүхий байгууллагаас газар ашиглалттай холбогдуулан тавьсан нийтлэг шаардлагыг биелүүлэх
• Газрын төлбөрийг тогтоосон хугацаанд төлөх
• Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг тогтоосон журмын дагуу хийлгэж байх
• Бусдын газар эзэмшихтэй холбогдсон эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчихгүй байх

Газрын тухай хуулийн 58 дугаар зүйлийн 58.1 дэх хэсэгт заасны дагуу Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа гэж Газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах үйл ажиллагаанд төрийн хяналтыг тасралтгүй хэрэгжүүлэх зорилгоор газрын төлөв байдал, чанарын тогтвортой, гол үзүүлэлтүүдийг хууль тогтоомжид заасан хугацаанд давтан тодорхойлж улсын хяналтад авсан анхны үзүүлэлтүүдтэй харьцуулан гаргахыг хэлдэг.

Газар өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагчийн хүсэлтээр тусгайлсан эрх бүхий мэргэжлийн байгууллага /тусгай зөвшөөрөл бүхий компани/ хийж, дүгнэлт гаргана.
Тайлан, дүгнэлтийг газрын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын эрх бүхий байгууллагаас баталгаажуулна.

Таны судалсан байвал зохих хууль бусад эрх зүйн акт:

• Газрын тухай хууль /2002 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Газрын төлбөрийн тухай хууль /1997 он/ ЭНД дарж үзнэ үү. 
• Геодези, зураг зүйн тухай хууль /1997 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Кадастрын зураглал ба газрын кадастрын тухай хууль /1999 он/ ЭНДдарж үзнэ үү.
• Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх тухай хууль /2015 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Улсын бүртгэлийн ерөнхий хууль /2018 он/  ЭНД дарж үзнэ үү.
• Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хууль  /1995 он/  ЭНД дарж үзнэ үү.
• Газар өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, ашиглуулах дуудлага худалдаа явуулах журам /2016 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах төсөл сонгон шалгаруулах журам /2016 он/ ЭНД дарж үзнэ үү. 
• Газар зохион байгуулалт хийх журам /2003 он/ ЭНД дарж үзнэ үү. 
• Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа хийх журам /2003 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглах зөвшөөрөл олгох түр журам /2001 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Улсын тусгай хамгаалалттай газрын нутаг   дэвсгэрт газар ашиглах тухай гэрээ /2001 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• НИТХ-ын 2014 оны 5/14 дүгээр тогтоолын хоёрдугаар хавсралт “Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг шилжүүлэх, хугацааг сунгах, газрын зориулалтыг өөрчлөх үйл ажиллагааны журам /2014 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.

Та харьяа дүүргийн газрын албанд хүсэлт гаргаснаар “Газар ашиглах” харилцаа үүснэ.  

Газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох тухай өргөдлийг харьяаллын дагуу /аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын алба, сумын Газрын даамалд/ гаргана. 

Үүнд: 

• Нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний дагуу хотын суурьшлын бүсийн инженерийн шугам, сүлжээ бүхий болон сүлжээнд холбогдохоор төлөвлөгдсөн газруудад газар эзэмших, ашиглах бол нийслэлийн Газрын албанд, үүнээс бусад газарт газар эзэмших, ашиглах бол дүүргийн Газрын албанд;
• Аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу аймгийн төвийн инженерийн шугам, сүлжээ бүхий газруудад газар эзэмших, ашиглах бол аймгийн Газрын албанд, үүнээс бусад газарт газар эзэмших, ашиглах бол сумын Газрын даамалд.

Дараах үндэслэлээр газар ашиглуулахдаа “Дуудлага худалдаа” болон “Төсөл сонгон шалгаруулах” зарчмаар Засаг дарга шийдвэрлэдэг. 

Үүнд:

1. Монгол Улсын иргэнд доор дурдсанаас бусад зориулалтаар болон дурдсан хэмжээнээс илүү газар ашиглуулах тохиолдолд;

• гэр бүлийн хамтын хэрэгцээнд зориулан үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх газрын хэмжээ 0.07 га-гаас илүүгүй,
• гэр бүлийн хамтын хэрэгцээнд зориулан хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ, таримал ургамал тарих зориулалтаар 0.1 га-гаас илүүгүй,
• үр тарианы зориулалтаар 100 га хүртэл,
• төмс, хүнсний ногооны зориулалтаар 5 га хүртэл эзэмшүүлж, ашиглуулахаар заасан
• Төсөвт байгууллагад зайлшгүй хэрэгцээтэй газрыг эзэмшүүлэх

2. Чөлөөт бүсэд газар ашиглах эрхийг олгох тохиолдолд;
3. Монгол Улсад байнга /183 хоногоос дээш хугацаагаар/ оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд газрыг зөвхөн гэр бүлийн хамтын хэрэгцээний зориулалтаар ашиглуулах асуудлыг “дуудлага худалдааны” зарчмаар шийдвэрлэдэг.

Дуудлага худалдаа болон Төсөл сонгон шалгаруулах зарчмаар Газар ашиглуулсан тохиолдолд гэрээ байгуулж, эрхийн гэрчилгээ олгох харилцааг ГХГЗЗГ-ын даргын 2008 оны 83  дугаар тушаалын хавсралт “Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам”-д заасны дагуу гүйцэтгэнэ.

Дуудлага худалдаа болон Төсөл сонгон шалгаруулах зарчмаар газар ашиглуулахтай холбоотой мэдээллийг ЭНД дарж үзнэ үү. 

Газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох тухай өргөдлийг харьяаллын дагуу /аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын алба, сумын Газрын даамалд/ гаргахдаа өргөдөлд  дараах бичиг баримтыг хавсаргана.

 Үүнд: 

1.  Иргэний үнэмлэх /Аж ахуйн нэгж байгууллага бол улсын бүртгэлийн гэрчилгээ/-ний хуулбар;

2.  Эзэмших, ашиглах газрын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн харьяалал, байршил, зааг, хэмжээ зэргийг тусгасан нэгж талбарын тойм зураг;

3.  Хамтран эзэмшигч, ашиглагчдын иргэний үнэмлэх /Аж ахуй нэгж байгууллага бол улсын бүртгэлийн гэрчилгээ/-ийн хуулбар;

4.  Гадаадын иргэн, харьяатын асуудал эрхэлсэн эрх бүхий байгууллагын тодорхойлолт /гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн газар ашиглах тухай тохиолдолд газар ашиглах тухай хүсэлт гаргахын өмнө авсан байна/.

Таны гаргасан өргөдөл, түүнд хавсаргасан бичиг баримтуудыг аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын албаны дарга, сумын Газрын даамал дараах дарааллын дагуу хүлээн авч, Газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох асуудлыг шийдвэрлэдэг. Үүнд:

• Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд
• Үйлчилгээний ажилтан иргэн, хуулийн этгээдийн материалын бүрдэл хангасан эсэхийг шалган, хүлээн авч шуудангаар газар ашиглалт бүртгэлийн хэлтэст ирүүлнэ. /Тухайн өдөртөө/
• Хэлтсийн дарга ирсэн бичгийг дүүрэг хариуцсан мэргэжилтэнд хуваарилж цохолт хийж хүлээлгэн өгнө. /Тухайн өдөртөө/
• Дүүрэг хариуцсан газар зохион байгуулагч нар иргэн болон хуулийн этгээдийн хүсэлтийг хүлээн авч материалд хяналт хийнэ. /Тухайн өдөртөө
• Дүүрэг хариуцсан газар зохион байгуулагч нар өргөдөл, хүсэлтийн дагуу судалж, нөхцөлд санал  болон холбогдох материалын танилцуулгыг бэлтгэнэ./7-10 хоногт/
• "Газар эзэмших, ашиглах эрхийг хянан шийдвэрлэх зөвлөл"-ийн хуралд иргэн болон хуулийн этгээдийн асуудлыг танилцуулж, дүгнэлт гаргуулна.  /14 хоног тутамд/
• Тус хурлаар дэмжигдсэн асуудлыг нэгтгэж Засаг даргын шийдвэрийн төсөл боловсруулж, төслийн шатанд холбогдох хэлтэс албан тушаалтнаас санал авна. /7-10 хоног/
• Засаг дарга шийдвэрийн төсөлтэй танилцаж, захирамж гаргана. /30 хоног тутамд/
• Засаг даргын захирамжийг үндэслэн газар зохион байгуулагч нар газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрээ, гэрчилгээ бичиж бэлтгэнэ. /1-3 хоног/
• Газар эзэмшүүлэх гэрээ, гэрчилгээг Нийслэлийн газрын албаны дарга баталгаажуулна. /Тухайн өдөртөө/
• Иргэн, хуулийн этгээдтэй газар эзэмших, ашиглах гэрээ байгуулж, гэрчилгээ олгоно. /Тухайн өдөртөө/

Өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх, хариу өгөх хугацаатай холбоотой харилцааг “Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хуулиар” зохицуулдаг. 

Тус хуулийн 16 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авсан өдрөөс хойш 30 хоногт багтаан шийдвэрлэнэ. Шаардлагатай тохиолдолд уг хугацааг тухайн байгууллагын удирдах албан тушаалтан 30 хүртэл хоногоор нэмж сунгаж болно. Хугацаа сунгасан тухай өргөдөл, гомдол гаргагчид мэдэгдэнэ гэж заасан. 

Таны өргөдлийг шийдвэрлээгүй /Захиргааны байгууллагын үйл ажиллагаатай холбоотой болон хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлээгүй асуудлаар/ эсхүл гаргасан шийдвэр нь хууль бус гэж үзсэн тохиолдолд дараах байдлаар гомдол гаргаж болно.

1. Урьдчилан шийдвэрлүүлэх ажиллагаа (Газрын тухай хуулийн 60 дугаар зүйл Газартай холбогдон үүссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх )

Газартай холбогдон үүссэн дараах маргааныг дор дурдсан байгууллага, албан тушаалтан шийдвэрлэнэ. Үүнд:

• Газар эзэмших, ашиглах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага болон Засаг даргын хооронд үүссэн маргааныг тухайн Засаг даргын дээд шатны Засаг дарга,
• Газар эзэмших, ашиглах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүссэн маргаан, газар ашиглах гэрээний нөхцөл, болзлын талаар газар эзэмшигч ба ашиглагчийн хооронд үүссэн маргааныг зохих шатны Засаг дарга,
• Газрын төлөв байдал, чанар, түүнийг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах талаар үүссэн маргааныг хууль тогтоомжийн дагуу зохих мэргэжлийн байгууллагын хяналт хариуцсан албан тушаалтан буюу тухайн шатны Засаг дарга

2. Шүүхэд маргааныг шийдвэрлүүлэх

• Дээрх урьдчилан шийдвэрлүүлэхээр хандсан байгууллага, албан тушаалтны гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл уг маргааныг тэдгээрийн дээд шатны албан тушаалтан, байгууллага, эсвэл шүүхээр шийдвэрлүүлнэ.
• Бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах талаар болон газартай холбогдон үүссэн эд хөрөнгийн маргааныг арбитрын хэлэлцээртэй бол арбитрын журмаар, бусад тохиолдолд шүүх
• Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжийн ашиглаж буй газартай холбогдон үүссэн маргааныг талуудын хооронд байгуулсан гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол энэ зүйлд заасан журмын дагуу /Урьдчилан шийдвэрлүүлэх, Шүүхэд маргааныг шийдвэрлүүлэх/ шийдвэрлэнэ.

Газар ашиглагч та дараах зүйлийг анхаарна уу!

• Газар ашиглах эрхийн гэрчилгээг “Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам”-д зааснаас өөрөөр хэвлүүлэх, түгээх, олгох, нөхөн олгохыг хориглоно.
• Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ, гэрээ, кадастрын зураг, газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааны дүгнэлтийг санаатайгаар гэмтээх, засварлах, өөрчлөлт оруулахыг хориглоно.
• Кадастрын зураглал үйлдэх тусгай зөвшөөрөл бүхий байгууллага нь Газрын албанаас нэгж талбарын эргэлтийн цэгүүдийг газарт бэхлүүлэх мэдэгдэл өгөөгүй байхад газрын хэмжээ, заагийг газар дээр нь тэмдэгжүүлж, солбицолжуулах ажил хийхийг хориглоно.
• Нэгж талбарын хувийн хэрэг болон улсын бүртгэлийн дэвтрийн бичилтэд засвар хийх, дур мэдэн хуудас нэмж, хасахыг хориглоно.

• Эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн, хуулийн этгээдэд газар ашиглуулсан Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших, ашиглах гэрээг цуцалж, ашиглалтын явцад учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлдэг

• Газар ашиглах эрхтэй этгээд нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 16.13, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 20.1.6, 22.1.5-д заасны дагуу холбогдох татварыг тодорхойлж тайлагнаагүй, үнэлгээ тооцоход шаардагдах мэдээллийг санаатайгаар нуун дарагдуулсан, худал мэдүүлж тайлагнасан бол газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ болон газар ашиглах гэрээг цуцалж, ашиглалтын явцад учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлдэг.
• Танд газартай холбоотой маргаан байгаа бол холбогдох Газрын алба, Засаг даргад хандах хэрэгтэй. Дээрх албан тушаалтнуудыг шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шүүхэд хандах эрхтэй.

• Таны гомдлыг шийдвэрлэсэн албан тушаалтны шийдвэрийг хүлээн авахдаа огноог сайтар тэмдэглэж гарын үсэг зурж авах хэрэгтэй. Хэрэв зохих шатны албан тушаалтан танд хуулийн хугацаанд хариу өгөөгүй бол хуулийн хугацааг дуусгавар болгоод хөөн хэлэлцэх 30 хоногийг тооцох учиртай. Мөн шийдвэрийг албан ёсоор танилцуулаагүй тохиолдолд мэдсэнээс хойш шүүхэд нэхэмжлэл гаргах хөөн хэлэлцэх хугацаа эхлэх юм.

Асуулт: Газар ашиглах гэрээ, гэрчилгээтэй иргэд тухайн газраа өмчилж авах боломжтой юу?

Хариулт: МУИГӨТХ-ийн дагуу зөвхөн эзэмших эрхээр уламжлан тухайн газрыг иргэнд өмчлүүлэхээр зохицуулсан тул газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ, гэрээг үндэслэн Засаг дарга өмчлүүлэх шийдвэр гаргах боломжгүй. Иймд та харьяа орон нутгийн газрын албанд хандан газар эзэмших гэрчилгээтэй болсны дараа газраа өмчлөх асуудлыг хөөцөлдөх нь зүйтэй.

Асуулт: Газар ашиглах, эзэмших хүсэлтэд ашиглах, эзэмших газрынхаа тойм зургийг хавсаргана гэсэн иргэд тойм зургийг хэрхэн үйлдэх вэ?

Хариулт: Газар ашиглах, эзэмших хүсэлтэд тойм зураг хавсаргана гэж заасны учир нь таны хүсэлт гаргасан байршлыг аймаг,  нийслэл, сум, дүүргийн байр зүйн болон мэдээллийн сангийн зураг дээр мэргэжлийн хүмүүс олж тогтооход үндсэн эх сурвалж болгон ашиглахаар тооцож, хуульчилсан  хэрэг. Тиймээс иргэд өөрсдийн бололцоонд тулгуурлан хүсэлт гаргаж байгаа газар нь тойм зураг /бүдүүвч зураг гэж ойлгож болно/-т аль дүүрэг /сум/-ийн ямар хороо, /баг/-ны нутаг дэвсгэрт байгаа болохыг ойролцоох үл хөдлөх объектуудтай харьцуулан  хэмжээ, зааг байршлыг илэрхийлсэн байх юм.

Асуулт: Зарим газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагууд дундаа эзэмшиж, ашиглаж болох уу?

Хариулт: Газрын тухай хуулийн 34.9-д “Газрыг дундаа хамтран эзэмшиж байгаа тохиолдолд нэг гэрээтэй байж болно” гэсэн зохицуулалт байгаа тул иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагын хоорондын харилцан тохиролцоо, зөвшилцөл нь хуульд нийцэж байгаа эсэхийг тухайн шатны Газрын алба хянаж боломжтой гэж үзсэн тохиолдолд хамтран эзэмшиж болно. Жишээ нь дундын ашиглалттай авто зогсоолыг тэр орчмын үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөгч нар харилхарцан тохиролцоонд хүрсэн тохиолдолд тэдгээрийн дундын эзэмшилд болгох боломжтой.