Эрхийн гэрчилгээ нөхөн олголт гэж иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээгээ гэмтээсэн, үрэгдүүлсэн тохиолдолд шинэ эрхийн гэрчилгээн дээр “нөхөн олгов” гэсэн дардас дарж олгох үйл ажиллагааг хэлнэ.

Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ нөхөн олгох харилцааг Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журмаар зохицуулдаг.

Таны судалсан байвал зохих хууль, бусад эрх зүйн акт: 

• Монгол Улсын Үндсэн хууль (1992 он) ЭНД дарж үзнэ үү.
• Газрын тухай хууль (2002 он) ЭНД дарж үзнэ үү.
• Газрын төлбөрийн тухай хууль (1997 он) ЭНДдарж үзнэ үү.
• Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хууль (1995 он ) ЭНДдарж үзнэ үү. 
• Газрын харилцаа, геодези зураг зүйн газрын даргын тушаал 2008 оны 83 дугаар тушаал /Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам 2021 оны А/187 дугаар тушаал /Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам/  ЭНД дарж үзнэ үү.

Газар эзэмших, ашиглах гэрээ, гэрчилгээ нөхөн авах тухай өргөдлийг харьяаллын дагуу /аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын алба, сумын Газрын даамалд/ гаргана.

Үүнд:

• Нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний дагуу хотын суурьшлын бүсийн инженерийн шугам, сүлжээ бүхий болон сүлжээнд холбогдохоор төлөвлөгдсөн газруудад газар эзэмших, ашиглах бол нийслэлийн Газрын албанд, бусад газарт газар эзэмших, ашиглах бол дүүргийн Газрын албанд;
• Аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу аймгийн төвийн инженерийн шугам, сүлжээ бүхий газруудад газар эзэмших, ашиглах бол аймгийн Газрын албанд, бусад газарт газар эзэмших, ашиглах бол сумын Газрын даамалд.

Газар эзэмших, ашиглах гэрээ, гэрчилгээ нөхөн авахад дараах бичиг баримтыг бүрдүүлнэ.

Үүнд:

• Иргэн бол өргөдөл, хүсэлт,
• Иргэний үнэмлэхийн хуулбар эсвэл лавлагаа
• Аж ахуйн нэгж байгууллаг бол Албан хүсэлт /Хэвлэмэл хуудас, гарын үсэг, тамга тэмдэгтэй байх/
• Аж ахуйн нэгж байгууллагын Улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар, дүрэм /нотариатаар баталгаажуулах/
• Кадастрын зураг /Эх хувь, хуулбар/
• Өдөр тутмын сониноор зарлуулсан бичиг /Тухайн зар гарсан сонингийн хайчилбарын хамт/
• Газрын төлбөр, тооцоо нийлсэн акт /хуулбар хувь байж болно/
• Захирамжийн  хуулбар
• УБЕГ-Эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн газрын Барьцаа бүртгэлд байгаа эсэх лавлагаа /ААНБайгууллага: УБЕГ-ын эд хөрөнгийн архивын хэлтсээс, Иргэн: ХДҮХХГазраас/
• Үрэгдүүлсэн гэрчилгээний дугаар
• Иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагын өр төлбөргүй тухай тодорхойлолт /ШШГ-ийн мэдээлэл лавлагаа тоо бүртгэлийн тасгийн газраас
• Газар эзэмших, ашиглах гэрчилгээ үрэгдүүлсний торгуульЙ

Газар эзэмших, ашиглах гэрээ, гэрчилгээ нөхөн авахад дараах бичиг баримтыг бүрдүүлнэ.

Үүнд:

• Иргэн бол өргөдөл, хүсэлт,
• Иргэний үнэмлэхийн хуулбар эсвэл лавлагаа
• Аж ахуйн нэгж байгууллаг бол Албан хүсэлт /Хэвлэмэл хуудас, гарын үсэг, тамга тэмдэгтэй байх/
• Аж ахуйн нэгж байгууллагын Улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар, дүрэм /нотариатаар баталгаажуулах/
• Кадастрын зураг /Эх хувь, хуулбар/
• Өдөр тутмын сониноор зарлуулсан бичиг /Тухайн зар гарсан сонингийн хайчилбарын хамт/
• Газрын төлбөр, тооцоо нийлсэн акт /хуулбар хувь байж болно/
• Захирамжийн  хуулбар
• УБЕГ-Эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн газрын Барьцаа бүртгэлд байгаа эсэх лавлагаа /ААНБайгууллага: УБЕГ-ын эд хөрөнгийн архивын хэлтсээс, Иргэн: ХДҮХХГазраас/
• Үрэгдүүлсэн гэрчилгээний дугаар
• Иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагын өр төлбөргүй тухай тодорхойлолт /ШШГ-ийн мэдээлэл лавлагаа тоо бүртгэлийн тасгийн газраас
• Газар эзэмших, ашиглах гэрчилгээ үрэгдүүлсний торгууль

Таны гаргасан өргөдөл, түүнд хавсаргасан бичиг баримтуудыг аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын албаны дарга, сумын Газрын даамал дараах дарааллын дагуу хүлээн авч, Газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ нөхөн олгох асуудлыг шийдвэрлэдэг.

Үүнд:

Нэг. Өргөдөл хүлээн авч, бүртгэх

Өргөдөл, түүнд хавсаргасан материалууд бүрэн шаардлага хангасан тохиолдолд аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын албаны холбогдох мэргэжилтэн, сумын Газрын даамал нь доор дурдсан үйл ажиллагааг хийнэ. Үүнд:

• Өргөдлийн маягт дээр холбогдох бичилтийг хийх;
• Өргөдлийг “Өргөдөл бүртгэх дэвтэр”-т бүртгэх ба өргөдөл бүртгэх өгөгдлийн сан байгаа тохиолдолд уг санд бүртгэх;
• Өргөдөл хүлээн авсан талаарх тодорхойлолтыг “Өргөдөл хүлээн авсан тухай тодорхойлолт”-ын дагуу бичиж өгнө.

Таны гаргасан өргөдөл, түүнд хавсаргасан материалууд дутуу, шаардлага хангаагүй тохиолдолд өргөдлийг буцаах тул бичиг баримт бүрдүүлэлтэд анхаарна уу!

Хоёр. Газар ашиглах гэрээ байгуулж, гэрчилгээ олгох

Эрхийн гэрчилгээг нөхөн олгохдоо гэмтээсэн, үрэгдүүлсэн гэрчилгээг тухайн аймаг, нийслэлийн Газрын албаны даргын тушаалаар хүчингүй болгоно. Тушаалд уг гэмтээсэн, үрэгдүүлсэн эрхийн гэрчилгээний дугаарыг бичсэн байна. 

Аймаг, нийслэл, дүүргийн Газрын албаны дарга, сумын Газрын даамал нь холбогдох шатны Засаг даргын шийдвэрийг үндэслэн өргөдөл гаргагчтай газар ашиглах гэрээ байгуулсны үндсэн дээр “Газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ”-г баталгаажуулж олгодог.

Газар ашиглах гэрээ байгуулахдаа 2 хувь үйлдэнэ. Шаардлагатай бол 3 хувь үйлдэж болно

Таны өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх, хариу өгөх хугацаатай холбоотой харилцааг “Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хуулиар” зохицуулдаг. 

Тус хуулийн 16 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт Өргөдөл, гомдлыг хүлээн авсан өдрөөс хойш 30 хоногт багтаан шийдвэрлэнэ. Шаардлагатай тохиолдолд уг хугацааг тухайн байгууллагын удирдах албан тушаалтан 30 хүртэл хоногоор нэмж сунгаж болно. Хугацаа сунгасан тухай өргөдөл, гомдол гаргагчид мэдэгдэнэ гэж заасан. 

Таны өргөдлийг шийдвэрлээгүй /Захиргааны байгууллагын үйл ажиллагаатай холбоотой болон хуульд заасан хугацаанд шийдвэрлээгүй асуудлаар/ эсхүл гаргасан шийдвэр нь хууль бус гэж үзсэн тохиолдолд дараах байдлаар гомдол гаргаж болно.

Урьдчилан шийдвэрлүүлэх ажиллагаа (Газрын тухай хуулийн 60 дугаар зүйл Газартай холбогдон үүссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх )

Газартай холбогдон үүссэн дараах маргааныг дор дурдсан байгууллага, албан тушаалтан шийдвэрлэнэ. Үүнд:

• Газар эзэмших, ашиглах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага болон Засаг даргын хооронд үүссэн маргааныг тухайн Засаг даргын дээд шатны Засаг дарга,
• Газар эзэмших, ашиглах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүссэн маргаан, газар ашиглах гэрээний нөхцөл, болзлын талаар газар эзэмшигч ба ашиглагчийн хооронд үүссэн маргааныг зохих шатны Засаг дарга,
• Газрын төлөв байдал, чанар, түүнийг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах талаар үүссэн маргааныг хууль тогтоомжийн дагуу зохих мэргэжлийн байгууллагын хяналт хариуцсан албан тушаалтан буюу тухайн шатны Засаг дарга

Шүүхэд маргааныг шийдвэрлүүлэх

• Дээрх урьдчилан шийдвэрлүүлэхээр хандсан байгууллага, албан тушаалтны гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл уг маргааныг тэдгээрийн дээд шатны албан тушаалтан, байгууллага, эсвэл шүүхээр шийдвэрлүүлнэ.
• Бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах талаар болон газартай холбогдон үүссэн эд хөрөнгийн маргааныг арбитрын хэлэлцээртэй бол арбитрын журмаар, бусад тохиолдолд шүүх
• Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжийн ашиглаж буй газартай холбогдон үүссэн маргааныг талуудын хооронд байгуулсан гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол энэ зүйлд заасан журмын дагуу /Урьдчилан шийдвэрлүүлэх, Шүүхэд маргааныг шийдвэрлүүлэх/ шийдвэрлэнэ.

Газар эзэмшигч, ашиглагч та дараах зүйлийг анхаарна уу!

• Газар ашиглах эрхийн гэрчилгээг “Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журам”-д зааснаас өөрөөр хэвлүүлэх, түгээх, олгох, нөхөн олгохыг хориглоно.
• Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ, гэрээ, кадастрын зураг, газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааны дүгнэлтийг санаатайгаар гэмтээх, засварлах, өөрчлөлт оруулахыг хориглоно.
• Кадастрын зураглал үйлдэх тусгай зөвшөөрөл бүхий байгууллага нь Газрын албанаас нэгж талбарын эргэлтийн цэгүүдийг газарт бэхлүүлэх мэдэгдэл өгөөгүй байхад газрын хэмжээ, заагийг газар дээр нь тэмдэгжүүлж, солбицолжуулах ажил хийхийг хориглоно.
•  Нэгж талбарын хувийн хэрэг болон улсын бүртгэлийн дэвтрийн бичилтэд засвар хийх, дур мэдэн хуудас нэмж, хасахыг хориглоно.

• Танд газартай холбоотой маргаан байгаа бол холбогдох Газрын алба, Засаг даргах хандах хэрэгтэй. Дээрх албан тушаалтнуудыг шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шүүхэд хандах эрхтэй.

• Таны гомдлыг шийдвэрлэсэн албан тушаалтны шийдвэрийг хүлээн авахдаа огноог сайтар тэмдэглэж гарын үсэг зурж авах хэрэгтэй. Хэрэв зохих шатны албан тушаалтан танд хуулийн хугацаанд хариу өгөөгүй бол хуулийн хугацааг дуусгавар болгоод хөөн хэлэлцэх 30 хоногийг тооцох учиртай. Мөн шийдвэрийг албан ёсоор танилцуулаагүй тохиолдолд мэдсэнээс хойш шүүхэд нэхэмжлэл гаргах хөөн хэлэлцэх хугацаа эхлэх юм.