Нэхэмжлэл -Энэ нь хууль болон гэрээний үүргийг биелүүлээгүйгээс өөрт учирсан эдийн ба эдийн бус хохирлоо гэм буруутай этгээдээс гаргуулахаар шүүхэд хандаж гаргасан баримт бичиг юм. Нэхэмжлэл нь иргэний хэрэг үүсгэх үндэслэл болно.

Зөвлөгөө №1:

Та шүүхэд нэхэмжлэл гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжийг нэхэмжлэлийн үнийн дүнгээс хамаарч хуульд заасан хувь, хэмжээгээр төлж баримтыг нэхэмжлэлд хавсаргах үүрэгтэй. Энэ нь нэхэмжлэлийн бүрдүүлбэрт тавигдах шаардлагын нэг чухал хүчин зүйл болдог бөгөөд нэхэмжлэлийнхээ үнийг дараах байдлаар тодорхойлдог. /ИХШХШтХуулийн 63 дугаар зүйл/

• мөнгө төлүүлэхээр шаардсан нэхэмжлэлд нэхэмжилж байгаа мөнгөний дүнгээр;
• эд хөрөнгө гаргуулах тухай нэхэмжлэлд нэхэмжилж байгаа эд хөрөнгийн тухайн үеийн зах зээлийн үнийн дүнгээр;
• бие даасан хэд хэдэн шаардлагыг нэг нэхэмжлэлд бичсэн бол бүх шаардлагын үнийн нийлбэрээр;
• гэрээ, хэлцлийг хүчин төгөлдөр бус гэж тооцуулах тухай нэхэмжлэлд уг гэрээ, хэлцлийн үнийн дүнгээр;
• тогтмол хугацаанд төлөгдөх тэтгэвэр, тэтгэмж, тэтгэлэг, хохирол, нөхөн төлбөр шаардсан нэхэмжлэлд тэдгээрийн нэг жилийн хугацаанд төлбөл зохих дүнгээр;
• үл хөдлөх эд хөрөнгө гаргуулах нэхэмжлэлд Үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлсэн үнийн дүнгээр;
• нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндэд учирсан гэм хорын хохирлыг нэхэмжлэлд заасан үнийн дүнгээр;
• үнэт цаастай холбогдох нэхэмжлэлд хөрөнгийн биржийн тухайн үеийн ханшаар;
• тусгай зөвшөөрөл, тендертэй холбогдох нэхэмжлэлд тусгай зөвшөөрлийн, эсхүл тендерийн хураамжийн дүнгээр.

Өөрөөр хэлбэл та нэхэмжлэл гаргахдаа ямар хэмжээний хураамж төлөх вэ? гэдэг нь дээрх нэхэмжлэлийн үнэ буюу нэхэмжлэлийн шаардлагын мөнгөн дүнгээс хамаардаг бөгөөд ийнхүү нэхэмжлэлийнхээ үнийг тогтоосны дараа улсын тэмдэгтийн хураамжийг хуульд зааснаар дараах хувь  хэмжээгээр төлдөг. /Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хууль 7 дугаар зүйл/

Харин эд хөрөнгийн бус, түүнчлэн үнэлэх боломжгүй нэхэмжлэлд 70,200 /далан мянга хоёр зуун/ төгрөг төлөх бөгөөд шүүхэд гаргасан дараахь нэхэмжлэлийг тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлдөг./Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хууль 41 дүгээр зүйлийн 41.1/

• тэтгэвэр, тэтгэмжийн талаар гаргасан нэхэмжлэл;
• патент, зохиогчийн эрхтэй холбогдсон нэхэмжлэл;
• төсвийн байгууллагын нэхэмжлэл;
• төсөвт төлөх албан татвар, хураамж, төлбөр, торгууль, хүү, алдангийг төлүүлэх талаар гаргасан нэхэмжлэл;
• гомдлоор авч хэлэлцэх хэргийн нэхэмжлэл;
• шүүхийн зардал төлөх хөрөнгөгүйн улмаас шүүхийн шийдвэр, магадлалаар шүүхийн зардал төлөхөөс чөлөөлөгдсөн иргэний нэхэмжлэл;
• гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг арилгуулахаар гаргасан нэхэмжлэл;
• цэргийн алба хаагчаас цэргийн үүрэг гүйцэтгэхтэй холбогдон гаргасан өргөдөл, нэхэмжлэл;
• хууль бусаар ял шийтгэсэн, эрүүгийн хариуцлагад татсан, таслан шийтгэх арга хэмжээ болгож цагдан хорьсон, баривчилсан, түр саатуулах арга хэмжээ авсны улмаас учирсан хохирлыг төлүүлэхээр гаргасан нэхэмжлэл;
• хувийн өмчийн эд хөрөнгийг дайчлан авсан тохиолдолд нөхөн олговор, үнийг төлүүлэхтэй холбогдон гаргасан нэхэмжлэл;
• Хүний эрхийн Үндэсний Комиссоос гаргасан нэхэмжлэл;
• төлбөрийн чадваргүй болсон банкинд томилогдсон банкны бүрэн эрхт төлөөлөгч, банкны эрх хүлээн авагчаас гаргасан нэхэмжлэл.
• захиргааны хэргийн шүүхэд хандаж нийтийн ашиг сонирхлыг төлөөлөх эрх бүхий этгээдийн гаргасан нэхэмжлэл
• прокурор төр, нийтийн ашиг сонирхлыг төлөөлөн иргэний болон бусад хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлүүлэхээр гаргасан нэхэмжлэл.
• Монголбанкнаас гаргасан нэхэмжлэл.

Зөвлөгөө №2:

ИХШХШтХуулийн 58 дугаар зүйлд заасанчлан та нэхэмжлэл гаргах үед түүний үнийг шууд тогтооход бэрхшээлтэй байвал шүүгч улсын тэмдэгтийн хураамжийн хэмжээг урьдчилан тогтоож, тухайн хэрэг хянан шийдвэрлэгдсэний дараа шүүхээс тогтоосон нэхэмжлэлийн үнэд тохируулан нөхөн төлүүлэх буюу урьд илүү төлөгдсөн бол зөрүүг буцааж олгодог. Харин та шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийнхээ шаардлагыг ихэсгэх тохиолдолд улсын тэмдэгтийн хураамжийг нэхэмжлэлийн үнийг ихэсгэсэн хэмжээгээр нөхөн төлөх бөгөөд мөн таны төлбөрийн чадваргүй болох нь таны тайлбар, бусад нотлох баримтаар тогтоогдсон буюу хуульд заасан бусад үндэслэл байвал таныг улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс шүүгчийн захирамжаар чөлөөлөх боломжтой бөгөөд эд хөрөнгийн болон бусад байдлыг харгалзан шүүхийн шийдвэрээр улсын тэмдэгтийн хураамж төлөх хэмжээг багасгах буюу хугацааг хойшлуулах, эсхүл хэсэгчлэн төлүүлж болдог.

Мөн таны нэхэмжлэлийн шаардлагыг хариуцагч ИХШХШтХуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.4-д зааснаар  сайн дураар хүлээн зөвшөөрч биелүүлсэн шалтгаанаар та гаргасан нэхэмжлэлээсээ татгалзсан бол таны урьдчилан төлсөн улсын тэмдэгтийн хураамжийн тавин хувийг буцаан олгодог.  Гэхдээ тус заалтаас бусад тохиолдлоор та нэхэмжлэлээсээ татгалзах, нэхэмжлэлийн шаардлагаа багасгах,  хариуцагчтай эвлэрэх /ИХШХШтХуулийн 106.4/, нэхэмжлэгч хариуцагчийн зөвшөөрөлгүйгээр нэхэмжлэлээ татан авч болно /ИХШХШтХуулийн 106.3/ гэж заасны дагуу нэхэмжлэлээ татан авч хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа дуусгавар болсон бол улсын тэмдэгтийн хураамжийг буцаан олгохгүй болохыг анхаараарай. /ИХШХШтХуулийн 59.5/ 

Зөвлөгөө №3:

Та шүүхэд өөрийн зөрчигдөж буй эрхээ өөрөө хамгаалан хэрэгжүүлэх буюу таныг төлөөлөн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох этгээд нь иргэний эрх зүйн бүрэн чадамжтай байх шаардлагатай бөгөөд энэхүү шаардлагыг хангаагүй бол шүүх нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалздаг. Дараах этгээд шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй.  

• Насанд хүрээгүй буюу 14-өөс 18 хүртэлх насны иргэн өөрийн эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлоо шүүхэд хамгаалах эрхтэй бөгөөд шүүх тус иргэнд хамаарагдах хэрэгт түүний эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийг татан оролцуулах үүрэгтэй. Харин насанд хүрээгүй иргэнтэй холбоотой хэргийг Иргэний хуулийн 16.3-т заасан үндэслэлээр хянан шийдвэрлэхдээ түүний эцэг, эх, харгалзан дэмжигчийг оролцуулах эсэхийг шүүх шийдвэрлэдэг.
• Иргэний эрх зүйн зарим чадамжтай түүнчлэн сэтгэцийн өвчний улмаас иргэний эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцогдсон этгээдийн эрх, эрх чөлөө, хуулиар хамгаалагдсан ашиг сонирхлыг тэдгээрийн эцэг, эх, асран хамгаалагч шүүхэд хамгаална.

Зөвлөгөө №4:

Та иргэний хэргийг хянан шийдвэрлэх шүүхэд нэхэмжлэл гаргахдаа таны нэхэмжлэлийн үндэслэлээ болгож буй шаардлага нь иргэний хэрэг үүсгэх эсэх болон иргэний хэргийн шүүхэд хамаарах маргаан эсэхийг эхлээд нь шалгах нь зүйтэй ба дараах үндэслэлээр иргэний хэргийг шүүх үүсгэдэг. /ИХШХШтХуулийн 13 дугаар зүйл/

• эдийн ба эдийн бус баялагтай холбоотой эрх нь зөрчигдсөн тухай эрх зүйн харилцаанд оролцогч этгээдээс гаргасан нэхэмжлэл;
• бусдын эрх, эрх чөлөө, ашиг сонирхлыг хамгаалж шүүхэд мэдүүлэх эрх нь хуулиар олгогдсон этгээдээс гаргасан нэхэмжлэл;
• онцгой ажиллагааны журмаар хянан шийдвэрлүүлэхээр хуульд заасан асуудлаар сонирхогч этгээдээс гаргасан хүсэлт;
• Захиргааны ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлд зааснаас бусад байгууллага, албан тушаалтны үйл ажиллагаа болон тэдгээрийн гаргасан захиргааны актын талаар гаргасан гомдол;
• хуульд заасан бусад үндэслэл.

Мөн Хууль, Монгол Улсын олон улсын гэрээнд заасан буюу зохигч хэлэлцэн тохиролцсон бол иргэн, хуулийн этгээдийн хооронд үүссэн маргааныг арбитр шийдвэрлэнэ. Харин талууд байгуулсан гэрээндээ маргаан гарвал арбитраар шийдвэрлүүлэхээр заагаагүй буюу энэ талаар хэлэлцэн тохиролцоогүй, эсхүл Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр маргааныг арбитраар шийдвэрлүүлэхээр заагаагүй бол нэхэмжлэлийг шүүх шийдвэрлэнэ.