Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээ гэж асран хамгаалах, харгалзан дэмжих төрөл, садангүй бөгөөд бие даан амьдрах чадваргүй, ганц бие, байнгын эмчилгээ, асаргаа шаардагдах ахмад настан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, түүнчлэн хүнд нөхцөлд байгаа хүүхдийг байрлуулан хоол, хувцас, эмнэлэг, соёл, ахуй, сэтгэл зүй, асаргаа сувилахуйн үйлчилгээ үзүүлэх, тэдний амьдралын хэвийн нөхцөлийг бүрдүүлэх, хууль ёсны эрх ашгийг нь хууль тогтоомжид заасны дагуу хамгаалах үйл ажиллагааг хэлнэ.

Монгол Улсын үндсэн хуулийн 16.5-д зааснаар Монгол Улсын иргэн өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвар алдах, хүүхэд төрүүлэх, асрах болон хуульд заасан бусад тохиолдолд эд, мөнгөний тусламж авах эрхтэй.

Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн 19 дугаар зүйлд төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээний төрөл, хамрагдах иргэд, бусад зохицуулалтыг заасан байдаг. Үүнд:

Үйлчилгээний төрөл

1. Ахмад настны асрамжийн үйлчилгээ;
2. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний асрамжийн үйлчилгээ;
3. Хүнд нөхцөлд байгаа 18 хүртэлх насны хүүхдийн асрамжийн үйлчилгээ;
4. 3 ба түүнээс дээш ихэр хүүхдийн асрамжийн үйлчилгээ.

Хамрагдах иргэн

1. Тэжээн тэтгэх хүүхэдгүй, бие даан амьдрах чадваргүй ганц бие, эсхүл тэжээн тэтгэх хүүхэд нь ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэйн улмаас дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх чадваргүй, тэжээн тэтгэх үүрэгтэй этгээд нь тухайн ахмад настны эсрэг хүчирхийлэл үйлдсэн болох нь тогтоогдсон бөгөөд олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээнд хамрагдах боломжгүй ахмад настан;
2. Мэргэжлийн үйлчилгээ, тусгай нөхцөл шаардагдсан болон тэжээн тэтгэх хүүхэдгүй, бие даан амьдрах чадваргүй ганц бие хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн;
3. Хүнд нөхцөлд байгаа, бүтэн өнчин, эцэг, эх нь хоёулаа эрх зүйн чадамжгүй гэж тооцогдсон болон эцэг, эх байх эрхээ хязгаарлуулсан, хасуулсан, удаан хугацаагаар эмнэлэгт эмчлүүлж байгаа, хорих газарт ял эдэлж байгаа зэрэг хүндэтгэн үзэх шалтгаанаар хүүхдээ биечлэн тэжээн тэтгэх, асран халамжлах бололцоогүй, эсхүл тэжээн тэтгэхээс зайлсхийсэн хүний хүүхэд;
4. Байнгын асрамжид байдаг хөгжлийн бэрхшээлтэй 18 хүртэлх насны хүүхэд;
5. Улсын зардлаар төрөлжсөн асрамжийн газар асрамжлан өсгөхийг эцэг, эх нь зөвшөөрсөн дөрөв хүртэлх насны гурав ба түүнээс дээш ихэр хүүхэд.

 Таны судалсан байвал зохих хууль болон бусад эрх зүйн актууд:

• Монгол Улсын Үндсэн Хууль (1992 он) ЭНД дарж үзнэ үү
• Нийгмийн халамжийн тухай хууль (2012 он) ЭНД дарж үзнэ үү
• Ахмад настны тухай хууль (2017 он) ЭНД дарж үзнэ үү.
• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хууль (2016 он) ЭНД дарж үзнэ үү.
• Эх, олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх, эцэгт тэтгэмж олгох тухай хууль (2017он) ЭНД дарж үзнэ үү.
• Хүн амын хөгжил нийгмийн хамгааллын сайдын 2013 оны 06 дугаар сарын 25-ны өдрийн А/97 тоот тушаалын 1 дүгээр хавсралт /төрөлжсөн асрамжийн газарт асруулагчийг хүлээн авах, шилжүүлэх, гаргах журам/
• Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж олгох журам (2012 он) ЭНД дарж үзнэ үү.
• Хөдөлмөр халамжийн үйлчилгээний ерөнхий газрын даргын 2012 оны 162 тоот тушаалын 2 дугаар хавсралтаар гурав ба түүнээс дээш ихэр хүүхдийг төрийн зардлаар өсгөж хүмүүжүүлэх журам.

Нийгмийн халамжийн байгууллагын тогтолцоо нь нийгмийн халамжийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, нийгмийн халамжийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага, аймаг, нийслэл, дүүргийн нийгмийн халамжийн үйлчилгээний байгууллага, сум, хорооны нийгмийн ажилтнаас бүрдэнэ.

Тэтгэвэр, тэтгэмж олгох, нийгмийн халамжийн болон нийгмийн хөгжлийн үйлчилгээ үзүүлэх ажлыг аймаг, нийслэл, дүүргийн Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэс, сум, хорооны нийгмийн ажилтан зохион байгуулна.

Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд хамруулахаар заасан хүнд нөхцөлд байгаа хүүхэд, ахмад настан, дөрөв хүртэлх насны гурав ба түүнээс дээш ихэр хүүхдийг төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд хамруулах тухай шийдвэрийг аймаг, нийслэл, дүүргийн нийгмийн хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэсийн саналыг үндэслэн аймаг, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга гаргана.

Хүсэлт гаргасан иргэний хүсэлтийн дагуу тухайн шатны Засаг дарга төрөлжсөн асрамжийн газарт асруулах тухай захирамж гаргаснаар тухайн иргэн асрамжид асруулах эрхтэй болно.

Тухайн иргэнийг аймаг, дүүргийн Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэс, сум хорооны нийгмийн ажилтан төрөлжсөн асрамжийн газарт хүргэнэ.

Ихэр хүүхдийг асрамжлан өсгөж, хүмүүжүүлэх үйлчилгээг хүүхэд асрах байнгын болон өдрийн үйлчилгээтэй /төрийн болон хувийн хүүхдийн асрамжийн газар, ясли, цэцэрлэг/ байгууллагууд эрхлэн явуулна.

Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд хамрагдахаар заасан иргэд хүсэлтээ сум, хорооны халамжийн ажилтанд гаргана. Тухайн иргэний холбогдох материалыг сум, хорооны нийгмийн ажилтан иргэнтэй хамтран бүрдүүлж халамжийн ажилтанд өгнө.

Бүрдүүлэх бичиг баримт

• Асрамжийн газарт асруулахыг хүссэн өргөдөл
• Сум, хорооны Засаг даргын тодорхойлолт
• Иргэний үнэмлэх
• Асруулагчийн хувийн мэдээллийн багтаасан анкет
• Тэтгэвэрийн дэвтэр болон нийгмийн халамжийн бусад үйлчилгээн хамрагддаг болохыг нотлох баримт
• Эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэр
• Эрүүл мэндийн дэвтэр
• Сум, хорооны өрхийн эмч болон аймаг, дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн нарийн мэргэжлийн эмч нарын үзлэгийн эрүүл мэндийн үнэлгээний хуудас / арьс өнгө, сүрьеэ, сэтгэл мэдрэл, архинд донтох өвчингүй байх/
• Хурц, архаг халдварт өвчингүй гэдгийг баталсан лабораторийн шинжилгээнүүд дүгнэлтийн хамт
• Сум, хорооны нийгмийн ажилтны үнэлгээний хуудас
• Хөдөлмөр халамж, үйлчилгээний ерөнхий газар болон аймаг, дүүргийн хөдөлмөр, халамжийн хэлтсийн албан тоот
• Аймаг, дүүргийн Засаг даргын захирамж
• Цээж зураг 2-4 хувь
• Асруулагчийн үр хүүхэд, ах дүү, төрөл төрөгсөдгүй болохыг нотлох улсын бүртгэлийн архивын лавлагаа

Сум, хорооны халамжийн ажилтан тухайн хүсэлтийг холбогдох бичиг баримтын хамтаар дүүргийн Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэст уламжилна.

Дүүргийн Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэс санал, холбогдох бичиг баримтыг аймаг, нийслэл, дүүргийн Засаг даргад хүргүүлж шийдвэрлүүлнэ.

 Асрамжийн газарт асруулахаар шийдвэрлэсэн иргэнийг тухайн аймаг, дүүргийн Хөдөлмөр, халамжийн хэлтэс,  сум, хорооны нийгмийн ажилтан асрамжийн газарт хүргэж өгнө.

Тухайн иргэнийг холбогдох баримт бичиг хувийн хэргийн хамтаар асрамжийн газрын нийгмийн ажилтан, эрүүл мэндийн ажилтан нар хүлээн авна.

Эцэг эх нь хүсэлт гаргавал ихэр хүүхдийг 4 настай болтол аймаг, хотын хүүхэд асрах газарт төрийн зардлаар асрамжлан өсгөж хүмүүжүүлнэ. Тухайн орон нутагт нь асран халамжлан, өсгөж хүмүүжүүлэх боломжгүй бол нийслэлийн хүүхэд асрах газарт эхтэй нь хамт шилжүүлэн асарч болно. Тухайн байгууллагын холбогдох дүрэм, журамд заасан  бичиг баримтыг бүрдүүлж сум, хорооныхоо нийгмийн ажилтанд өгнө.

Ихэр хүүхдийг 4 настай болтол эмнэлгийн байгууллагын хяналтанд байлгах ба үүнтэй холбогдон гарах зардлыг эмчилгээ, үйлчилгээ үзүүлсэн тухайн эмнэлгийн байгууллага хариуцна.

Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд хамрагдах хүсэлтээ иргэн та сум, хорооны халамжийн ажилтанд гаргаснаас 30 хоногийн дотор хянан шийдвэрлэнэ.

Иргэн та халамжийн үйл ажиллагаатай холбогдсон гомдлоо эхлээд тухайн байгууллагын удирдлагад гаргах ба шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл дээд шатны байгууллагад гомдол гаргана. Гомдлыг 30 хоногийн дотор хянан, шийдвэрлэнэ.

Нийгмийн халамжийн үйлчилгээг энэ хуулийн зорилтот бүлгийн иргэдээс бусад өрх, иргэний хүсэлтийн дагуу төлбөртэй үзүүлж болох бөгөөд тухайн үйлчилгээний төлбөрийн хэмжээг үйлчлүүлэгчтэй хэлэлцэн тогтооно.

Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд хамрагдаж байгаа нийгмийн даатгалын болон халамжийн тэтгэвэр авагч ахмад настан, 18 ба түүнээс дээш насны хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний тогтоогдсон тэтгэврийнх нь 70 хувийг асруулж байгаа иргэнд, 30 хувийг тухайн асрамжийн үйлчилгээ үзүүлж байгаа байгууллагад журмын дагуу олгоно.

Асрамжийн газар асруулагчийн хувийн хэрэг нээж, мэдээллийн сан бүрдүүлнэ.

Асруулагчийн хувийн хэргийг асрамжийн газрын тухайн үйлчлүүлэгчийг хариуцсан нийгмийн ажилтны өрөөнд байрлуулсан тусгай зориулалтын, хамгаалалт бүхий сейфэнд хадгална. Хувийн хэргийг асруулагч өөрөө болон тухайн асруулагчтай харилцдаг нийгмийн ажилтнаас бусад хүн зөвшөөрөлгүйгээр авч үзэх боломжгүй байх нөхцөлийг хангасан байна.

Асруулагчийг  насны байдал, тусгай хэрэгцээ, нөхцөл, асруулах хэлбэр, чиглэлээр нь төрөлжсөн асрамжийн газруудад төрөлжүүлэн шилжүүлж болно.

Төрөлжсөн асрамжийн газрын нийгмийн ажилтан нь шинээр нйигмийн халамжийн тэтгэвэр тогтоолгох эрх үүссэн иргэний баримт бичгийг журмын дагуу бүрдүүлж тухайн асрамжийн газрын харъяалагдаж байгаа сум, хорооны нийгмийн ажилтанд өгч, шийдвэрлүүлнэ.

Асрамжийн газарт асруулж байгаа асруулагч нь гэмт хэрэг үйлдэх, ёс суртахууны доголдол гаргах, архи уух, чөлөөний хугацааг хэтрүүлэх, чөлөөгүй явах зэрэг асрамжийн газрын дотоод журмыг зөрчвөл хүмүүжлийн болон захиргааны арга хэмжээ авна. Үүнд

• Дутагдал, доголдлыг асруулагчид хэлж анхааруулах
• Захиргааны болон асруулагчдын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэж сануулах
• Асрамжаас гаргахыг сануулах
• Асрамжийн газрын даргын тушаалаар асрамжаас гаргах.

Асрамжийн газарт ирж үйлчилгээ авч байгаа асруулагч нийгэм хамт олны дунд буцаж очих асуудлыг түүнтэй анх байгуулсан 3 талт гэрээгээр зохицуулах ба өөрийн хүсэлтээр гэрээг цуцлан нийгэм хамт олны дунд амьдрахаар буцаж болно.

Асруулагчийг дараах нөхцөлд асрамжаас гаргана.

• Биеийн байдал нь сайжирч хөдөлмөрлөх чадвартай болсныг нотолсон Эмнэлэг, хөдөлмөр магадлах комиссын шийдвэр
• Асруулагчийн тэжээн тэтгэх хүүхэд, төрөл, садан нь илэрч, улмаар тэжээн тэтгэхийг хүссэн, эсвэл хууль ёсоор тэдгээрт өгч асруулах үндэслэл бүрдсэн.
• Асруулагчийг ямар нэг аж ахуйн нэгж, компани ивээлдээ авч асрахыг хүссэн.
• Асруулагчийн хүүхэд нь насанд хүрч сургуулиа төгссөн буюу цэргээс халагдаж, ажил хөдөлмөр эрхэлдэг болсон.
• Богино хугацаагаар үйлчилгээ аваад гэрээний хугацаа дууссан
• Тухайн асруулагч өөр үйлчилгээ сонгосон
• Асрамжийн газарт ирээд асруулагч тодорхой хөтөлбөрүүдэд хамрагдан чадваржсан, цаашид бие даан амьдарч чадна гэдгээ илэрхийлсэн тохиолдолд асрамжийн үйлчилгээг  дуусгавар болгоно.

Асрамжийн газраас гарч байгаа иргэнд түүний хэрэглэж байсан хувцас, хэрэглэлийг өгч аймаг, нйислэл, сум хүртэлх унааны зардлыг олгоно.

Асруулагчийн буцаж очих орон нутгийн Засаг захиргаа болон Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэстэй байнгын холбоо тогтоож, асруулагч нийгэм хамт олон дунд очоод хэрхэн амьдрах эхний шатны хөгжлийн төлөвлөгөөг хамтран боловсруулж, гүйцэтгэлд нь хяналт тавьж хамтран ажиллана.

Асуулт 1. Төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээнд хамрагдсан ч нийгмийн халамжийн тэтгэвэр авах боломжтой юу?

Боломжтой. Хэрвээ танд тэтгэвэр тогтоолгох эрх үүсэн бол холбогдох материалыг тухайн асрамжийн газрын нийгмийн ажилтан хариуцан сум, хорооны нийгмийн ажилтанд өгч, шийдвэрлүүлнэ.

Асуулт 2. Төрөлжсөн асрамжид асруулдаг хүн  тэтгэвэрээ авахдаа банкнаас өөрийн биеэр очиж тэтгэвэрээ авах боломжгүй бол яах вэ?

Өөрийн биеэр авах боломжгүй бол асрамжийн газрын итгэмжилсэн төлөөлөгчөөр дамжуулан авч болно. Итгэмжлэлийг нотариатчаар гэрчлүүлсэн байна.

Асуулт 3. Төрөлжсөн асрамжид асруулж байгаа иргэд асруулах хугацаанд авдаг тэтгэвэрийнхээ 30 хувийг асрамжийн байгууллагад төлдөг. Энэ мөнгө юунд зарцуулагддаг вэ?

Энэхүү мөнгө нь асруулагч өвчний улмаас эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн тохиолдолд эмчилгээ, үйлчилгээний холбогдох зардлыг төлөх, мэс засал гэмтлийн нөхөн сэргээх орлуулах, эрхтэн шилжүүлэх гэх мэт дотоодод хийлгэсэн зардлын тодорхой хувийг төлөх, өндөр өртөг бүхий эм ,тариа хянах багаж хэрэгсэл худалдаж авах, тэмдэглэлт өдрүүдийг тохиож асруулагчид хүндэтгэл үзүүлэх, асруулагчийн төрж өссөн, ажиллаж амьдарч байсан нутаг орондоо зайлшгүй шалтгааны улмаас явах тохиолдолд ирж, очих унааны зардал гэх мэт үйлчлүүлэгчид зайлшгүй шаардлага гарсан үед дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэхэд зарцуулагддаг.

Асуулт 4. Нийгмийн халамжийн тэтгэврийг хэн авах эрхтэй вэ?

Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн дагуу тэтгэвэр авах эрх үүсээгүй дараах иргэн нийгмийн халамжийн тэтгэвэр авна. Үүнд:

1. 60 ба түүнээс дээш настай эрэгтэй, 55 ба түүнээс дээш настай эмэгтэй
2. 16 насанд хүрсэн одой иргэн
3. Хөдөлмөрийн чадвараа 50 ба түүнээс дээш хувиар алдсан 16 насанд хүрсэн хөгжлийн бэршээлтэй иргэн
4. Тэжээгч нь нас барсан 18 хүртлэх насны хүүхэд
5. 18 хүртлэх насны 4 ба түүнээс дээш хүүхэдтэй, өрх толгойлсон 45 насанд хүрсэн эх, 50 насанд хүрсэн эцэг

Асуулт 5. Төрөлжсөн асрамжид хамрагдах хүсэлтийг хэдий хугацаанд шийдвэрлэдэг вэ?

Холбогдох баримт материалаа сум, хорооны нийгмийн ажилтанд өгснөөс 30 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.