Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны нэг гол зарчим нь “эвлэрүүлэн зуучлагч төвийг сахисан байр суурьтай байх” юм. Эвлэрүүлэн зуучлалын зорилго нь талууд өөрсдийн ашиг сонирхолд нийцэхүйц шийдлийг олоход нь зуучлагч дэмжлэг үзүүлж, тэдгээрийн хоорондын харилцааны зөрчил, маргааныг эвийн журмаар, шуурхай, зардал багатай зохицуулахад орших бөгөөд талуудын илэн далангүй итгэн ярьсан зүйлс, тайлбар бичиг зэрэг нь хожим өөрийнх нь эсрэг нотлох баримт болж ашиглагдах ёсгүй.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явуулах хэлбэр

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны үйл ажиллагааны үндсэн хэлбэр нь талуудтай хийх уулзалт байдаг. Уулзалтыг хамтын болон гарцаарчилсан уулзалт хэлбэрээр явуулж болох хэдий ч эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны эхний уулзалтад талуудыг заавал оролцуулна. Энэ уулзалтаар эвлэрүүлэн зуучлагч эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны дэг, журам, талуудын эрх, үүргийг танилцуулж, талуудын шаардлага, тайлбарыг сонсож, эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны цаашдын чиглэлийг тодорхойлно. Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны хамтын болон гарцаарчилсан уулзалтын аль ч үед эвлэрүүлэн зуучлагч нь тухайн нөхцөл байдалд тохируулан үнэлэх болон дэмжих, харилцан буулт хийхийг дэмжих хэлбэрийн эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааг хэрэглэх боломжтой.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явуулах хэлбэр

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааг талуудыг хамтран оролцуулах зарчмын дагуу явуулна. Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаанд талуудыг хамтран оролцуулах нь зөвхөн эхний уулзалтаар хязгаарлагдахгүй бөгөөд уг ажиллагааны туршид явагдах бүх уулзалтад хамаарах хэдий ч зөвхөн шаардлагатай тохиолдолд талуудтай ганцаарчилсан уулзалт хийнэ. Эвлэрүүлэн зуучлагч нь талуудтай ганцаарчилсан уулзалт хийх тохиолдолд ганцаарчилсан уулзалт хийх гэж байгаагаа нөгөө талд заавал мэдэгдсэн байх ёстой бөгөөд түүнчлэн талууд эсрэг талдаа мэдэгдэхгүйгээр зуучлагчтай уулзахыг хуулиар хориглосон. Эвлэрүүлэн зуучлагч талуудтай ганцаарчилсан уулзалт хийх нь уулзалтад оролцож байгаа талаас илүү мэдээлэл авах, асууж ярилцах зэрэг боломжтой байдаг бөгөөд улмаар эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаагаа цаашид хэрхэн явуулах хандлагаа тодорхойлоход дөхөм болдог.

Нэг удаагийн уулзалтын хугацаа нь талуудын тайлбарыг бүрэн сонсох, харилцан ойлголцоход хангалттай байвал зохино.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааг уг ажиллагааны хаалттай явагдах зарчмыг хангах боломжтой зориулалтын танхим, эсхүл талуудын тохиролцсон бусад газарт явуулна.

Уг ажиллагаа нь талууд оролцуулахыг зөвшөөрснөөс бусад этгээдийн хувьд хаалттай явагддаг тул энэ шаардлагад тохируулан өрөө, тасалгааг зохион байгуулсан байна. Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааг шүүх дээр, эсхүл төрийн болон төрийн бус байгууллага дээр тусгайлан тохижуулсан зориулалтын өрөөнд явуулна.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны нөхцөл

Талууд шүүх дэх, эсхүл төрийн болон төрийн бус байгууллага дахь эвлэрүүлэн зуучлагчид хандсанаар эсхүл шүүгч эвлэрүүлэн зуучлалыг хэрэглэх нь зохистой гэж үзэж санал болгосныг зохигчид зөвшөөрснөөр эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа эхэлнэ. Энэ зарчмын хувьд бэхжүүлсэн зүйл бол эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа нь талуудын хувьд сайн дурын байх юм.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа нь эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явуулах байр танхимаа шийдэх, талуудад уулзалтын тов мэдэгдэх, баримт сэлттэй танилцах буюу бэлтгэх үе шат; эвлэрүүлэн зуучлагч өөрийгөө болон тус ажиллагааны нөхцөл, журмыг танилцуулах буюу эхлэлийн үе шат; маргааны шалтгаан, үйл явцын талаар бүрэн мэдэж авах буюу шинжлэн тодруулах үе шат; талууд маргаанаа шийдвэрлэх талаар харилцан санал гаргах, зөвшилцөх буюу тохиролцооны үе шат; талуудын эвлэрэх эсэх талаарх байр суурь нь тодорхой болж шийдвэрт хүрэх буюу дуусгавар болгох гэсэн үе шатуудад хуваагдана.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа нь талууд оролцуулахыг зөвшөөрснөөс бусад этгээдийн хувьд хаалттай явагддаг.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа нь талуудын сайн дурын үндсэн дээр хэрэгжих тул талуудыг албадах, тэдгээрт дарамт, шахалт үзүүлэх, айлгах зэрэг аливаа хэлбэрээр нөлөөлөхийг хориглоно. Мөн тус ажиллагааны явцад хүсэл зоригийн бус болзол, нөхцөл тулгахыг хориглоно.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны оролцогч болох “талууд, тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгч, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч, эрх ашиг нь хөндөгдсөн гуравдагч этгээд болон бусад этгээд” нь эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааны явцад олж авсан мэдээллийг мэдээлэл гаргагчийн бичгээр гаргасан зөвшөөрөлгүйгээр бусдад задруулж болохгүй. Энэхүү хориглолт нь эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаанд оролцогчдын нууцыг хадгалах, тэдний нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нууцыг хамгаалах агуулгатай.

Эвлэрүүлэн зуучлуулах өргөдөл гаргах

Талууд хамтдаа эсвэл талуудын аль нэг нь эвлэрүүлэн зуучлалын журмаар маргаанаа шийдвэрлүүлэхээр эвлэрүүлэн зуучлагчид өргөдөл гаргаж болно. Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа зөвхөн анхан шатны шүүхэд явагддаг тул өргөдлийг анхан шатны шүүхийн дэргэдэх эвлэрүүлэн зуучлагчид гаргана. Талууд зуучлагчийн дэмжлэгтэйгээр маргаанаа шийдвэрлэх тохиолдолд эвлэрлийн гэрээг шүүх баталгаажуулж, шийдвэр гаргах учир өргөдлийн бүрдүүлбэрийн хувьд тодорхой шаардлагыг хангасан байна.

Эвлэрүүлэн зуучлагч өргөдлийг хүлээж аваад харьяаллын дагуу эсэх, маргаан нь Эвлэрүүлэн зуучлалын тухай хуулийн 3.1 дэх хэсэгт заасан эрх зүйн маргаан мөн эсэх, өргөдөл гаргагч болон уригдагч тал эрх зүйн чадамжтай эсэх, уригдах талын оршин суугаа хаяг тодорхой эсэх асуудлыг шалгаж, эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явуулах товыг талуудад мэдэгдэнэ.

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагааг 30 хоногт багтаан явуулах бөгөөд талуудын хүсэлтээр энэ хугацааг нэг удаа сунгаж болно. Харин иргэний хэрэг үүсгэснээс хойш эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа явуулахаар шүүгчээс тогтоосон хугацаанд явагдана.

Асуулт: Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэгч, хариуцагч эвлэрэх боломжтой юу?

Нэхэмжлэгч, хариуцагч харилцан буулт хийж, нэхэмжлэлийн шаардлагыг өөрчлөх, шаардлагыг биелүүлэх арга замаа тодорхойлох зэргээр хоорондоо тохиролцож эвлэрлийн гэрээ байгуулж, маргаанаа дуусгавар болгож болно. Нэхэмжлэгч, хариуцагч нар нь эвлэрсэн тохиролцоогоо бичгээр илэрхийлж, гарын үсгээ зурсан байна.

Асуулт: Шүүх хуралдааны явцад талууд эвлэрвэл шүүгч яах ёстой вэ?

Шүүх хуралдааны явцад эвлэрвэл хуралдааны тэмдэглэлд тусгаж, гарын үсэг зуруулна. Нэхэмжлэгч, хариуцагч хоёрын эвлэрсэн нь хуульд харшлаагүй, эсхүл бусад этгээдийн эрх, эрх чөлөө, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндөөгүй нь тогтоогдвол шүүгч эвлэрлийг баталж, хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай захирамж гаргаж, захиргааны хэргийн шүүхийн зардал, улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай асуудлыг шийдвэрлэнэ. Дээр дурдсаны дагуу эвлэрсэн бол уг маргааныг захиргааны шүүх дахин авч хэлэлцэхгүй.

Асуулт: Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хариуцагч ямар эрхтэй оролцох вэ?

Хариуцагч захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцохдоо дараах эрх эдэлнэ:

1.захиргааны хэргийн шүүхийн дуудсанаар хүрэлцэн ирэх;

2.нэхэмжлэлийн шаардлагыг хүлээн зөвшөөрөх, биелүүлэх, эсхүл татгалзах, сөрөг нэхэмжлэл гаргах, нэхэмжлэгчтэй эвлэрэх;

3.захиргааны хэргийн шүүхийн болон эсрэг талын шаардлага, тайлбар, нотлох баримт, хэргийн материалтай танилцах, түүнээс тэмдэглэл, хуулбар хийх;

4.гэрчээс мэдүүлэг авахуулах, шинжээч томилуулах, нэмэлт нотлох баримт цуглуулах, шүүх хуралдааныг хуульд заасан үндэслэлээр хойшлуулах тухай хүсэлт гаргах;

5.шүүх бүрэлдэхүүн буюу шүүгч, прокурор, иргэдийн төлөөлөгч, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрчийг хуульд заасан үндэслэлээр татгалзан гаргахыг шаардах;

6.шүүх хуралдааны бусад оролцогчид асуулт тавих;

7.захиргааны хэргийн шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах, эсхүл хяналтын журмаар гомдол гаргах;

8.хуульд заасан бусад эрх эдэлнэ.

Асуулт: Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаан дахь иргэн, хуулийн этгээдийн төлөөлөгч итгэмжлэлд тусгайлан заасан бол ямар бүрэн эрхтэй оролцох вэ?

Төлөөлөгч нь төлөөлүүлж буй этгээдээс олгосон итгэмжлэлд тусгайлан заасан тохиолдолд:

1.нэхэмжлэлийн өргөдөлд гарын үсэг зурах;

2.нэхэмжлэлийг хүлээн авах;

3.нэхэмжлэлийн шаардлагаас бүрэн буюу хэсэгчлэн татгалзах;

4.нэхэмжлэлийн шаардлагыг өөрчлөх;

5.эвлэрэх;

6.захиргааны хэргийн шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах, эсхүл хяналтын журмаар гомдол гаргах;

7.төлөөлүүлэгчээс олгосон итгэмжлэлийг бусдад шилжүүлэх;

8.захиргааны хэргийн шүүхийн шийдвэрийг албадан биелүүлэхийг шаардах эрх эдэлнэ.

Асуулт: Захиргааны хэрэг үүсгэсэн шүүгч ямар ажиллагаа явуулах вэ?

Нэхэмжлэл хүлээн авч, хэрэг үүсгэсэн шүүгч:

1.хариуцагчийг дуудан ирүүлж, нэхэмжлэл, түүнд хавсаргасан баримт бичгийн хувийг гардуулж, энэ тухайгаа баталгаажуулах;

2.хэрэгт ач холбогдол бүхий нотлох баримтыг цуглуулах, гэрчийг дуудаж мэдүүлэг авах, шинжээч, орчуулагч, хэлмэрч томилох болон шаардлагатай бусад ажиллагаа явуулах;

3.хэргийн оролцогчид эрх, үүргийг нь амаар тайлбарлан өгч, энэ тухай тэмдэглэлд бичиж, гарын үсэг зуруулах;

4.шаардлагатай бол холбогдох шүүхэд шүүхийн даалгавар явуулах;

5.талуудыг эвлэрүүлэх арга хэмжээ авах;

6.нэхэмжлэлийн үнэ, захиргааны хэргийн шүүхийн зардлын тухай шийдвэрлэх зэрэг ажиллагаа явуулна.