Гэр бүлийн гишүүд нь хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгөө харилцан тохиролцох журмаар хувааж болно.

Иргэний хууль:

125 дугаар зүйл. Гэр бүлийн хөрөнгө, түүний зохицуулалт

125.1.Гэр бүлийн хөрөнгө нь гэрлэгчдийн, гэр бүлийн бусад гишүүдийн хөрөнгөөс бүрдэнэ.

125.2.Гэрлэгчдийн хөрөнгийн эрхийн зарим харилцааг гэрээгээр зохицуулж болно.

126 дугаар зүйл. Гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын хөрөнгө

126.1.Гэрлэснээс хойш хамтран амьдарсан хугацаанд бий болсон гэр бүлийн гишүүдийн хуваарьт хөрөнгөөс бусад хөрөнгө нь гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын өмч мөн.

126.2.Гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын өмчид дараахь хөрөнгө хамаарна:

126.2.1.гэрлэгчид, гэр бүлийн бусад гишүүн болон тэдгээрийн хамтын хөдөлмөр, аж ахуйн үйл ажиллагаанаас олсон болон бусад орлого, мөнгөн хуримтлал, шинээр бий болсон хөрөнгө;
126.2.2.гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын хөрөнгийн орлогоор олж авсан үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө;
126.2.3.ногдол хувь, үнэт цаас;
126.2.4.гэрлэгчид, гэр бүлийн бусад гишүүний хэн нэгний нэр дээр байгаагаас үл шалтгаалан гэрлэснээс хойш бий болсон бусад хөрөнгө;
126.2.5.гэр бүлийн гишүүн өөрийн хуваарьт хөрөнгөөс дундаа хамтран өмчлөхөд зориулж шилжүүлсэн хөрөнгө, мөнгөн хуримтлал.

126.3.Гэр бүлийн гишүүний хуваарьт эд хөрөнгийг гэр бүлийн бусад гишүүд их засвар хийсэн, шинэчилсэн, өөрчлөн тоноглосны улмаас үнэ нь үлэмж нэмэгдсэн, эсхүл анх гэр бүл болоход нь зориулагдсан /орон сууц, гэр, хашаа, байшин зэрэг/ бол хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө болгон тогтоож болно.

126.4.Гэрлэснээс хойш гэр ахуйн ажил эрхэлсэн, хүүхэд асарсан, өвчтэй байсан болон хүндэтгэн үзэх бусад шалтгаанаар орлого олоогүй байсан эхнэр, нөхөр, гэр бүлийн бусад гишүүн хөрөнгөө хамтран өмчлөх эрх эдэлнэ.

129 дүгээр зүйл. Гэр бүлийн дундаа хамтран өмчлөх эд хөрөнгөөс гишүүнд ногдох хэсгийг тодорхойлох

129.1.Гэр бүлийн хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгөөс гишүүнд ногдох хэсгийг дараахь тохиолдолд тодорхойлно:

129.1.1.гэр бүлийн гишүүн гэр бүлийн бүрэлдэхүүнээс гарахад ногдох хэсгийн талаар маргавал;
129.1.2.гэрлэгчдээс төлбөр гаргуулахад тэдгээрийн хуваарьт эд хөрөнгө хүрэлцэхгүй бол;
129.1.3.гэр бүлийн бусад гишүүнээс төлбөр гаргуулбал;
129.1.4.гэр бүлийн гишүүн нас барснаар өв нээгдсэн бол.

129.2.Гэр бүлийн нэг гишүүнд ногдох эд хөрөнгийн хэмжээ нь насанд хүрээгүй, хөдөлмөрийн чадваргүй бүх гишүүнийг оролцуулан нийт гишүүдэд адил байна.

130.2.Гэр бүлийн гишүүд нь хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгөө харилцан тохиролцох журмаар хувааж болно.

Нотариатыны тухай хууль:

Гэр бүлийн гишүүдийн дундаа хамтран өмчлөх эд хөрөнгөөс гишүүнд ногдох хэсгээ өмчлөх эрхийг гэрчлэх

Бичгээр байгуулсан гэрээг үндэслэн нотариатч гэрлэгчдийн эд хөрөнгийн эрхийг гэрчилж болох бөгөөд гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгөөс гишүүний өөрт ногдох хэсгийг өмчлөх эрх нь тухайн өдөр гэрлэгчдийн дундын өмчлөлд байсан эд хөрөнгөд хамаарах бөгөөд уг эд хөрөнгийн шинж байдлыг гэрээнд тодорхой тусгана.

Нотариатч гэрлэгчдийн өөрт ногдох хэсгийн өмчлөх эрхийг гэрчлэхдээ гэрлэлтийн гэрчилгээ, гэрлэлт цуцалсан тухай шүүхийн шийдвэр, нас барсны гэрчилгээ, сураггүй алга болсонд тооцсон, эсхүл нас барсан гэж зарласан шүүхийн шийдвэр, гэрлэгчдийн дундаа үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөх эрхийг нотолсон баримт бичгийг үндэслэнэ.

Үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө гэрлэгчдийн дундын хөрөнгийн бүрэлдэхүүнд байгаа эсэхийг гэрчлэхдээ уг эд хөрөнгийг зохих байгууллагад бүртгүүлсэн баримт бичиг, татвар, хураамж төлсөн баримт нотолгоог үндэслэл болгоно.

Банкны зээлээр орон сууц барьсан буюу их засвар хийсэн бол гэрлэгч тус бүрт ногдох хэсгийг өмчлөх эрхийг зээл олгогчийн лавлагааг үндэслэн гэрчилнэ.

Гэрлэгчдийн хэн нэг нь нас барсан бол тэдний дундын үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгөөс эхнэр буюу нөхрийн хүсэлтээр түүнд ногдох хэсгийн өмчлөх эрхийг энэ тухай өв залгамжлагчид мэдэгдэн тэмдэглэл хөтөлж, гарын үсэг зуруулсны дараа гэрчилнэ. Энэ мэдэгдэлд эхнэр буюу нөхөрт олгох эд хөрөнгийн бүрэлдэхүүнийг заана.

Нас барагчийн эхнэр буюу нөхөр нь түүний насанд хүрээгүй хүүхэд болон эрх зүйн чадамжгүй өв залгамжлагчийн хууль ёсны төлөөлөгч биш бол дээр дурдсан мэдэгдлийг тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгч /эцэг, /эх/, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч/-д өгнө.

Мэдэгдлийг шуудангаар явуулж болох бөгөөд хэрэв өв залгамжлагч өөрөө биечлэн ирсэн бол нотариатч түүнд амаар мэдэгдэж, нас барагчийн эхнэр буюу нөхрийн өргөдөлтэй танилцуулан гарын үсэг зуруулна.

Нотариатын үйлдэл хийх заавар:

Арван хоёр. Гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын хөрөнгөөс тодорхой гишүүнд ногдох хэсгээ өмчлөх эрхийг гэрчлэх

12.1.Гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын хөрөнгөөс тодорхой гишүүнд ногдох хэсгээ өмчлөх эрхийг гэрчлэхдээ Нотариатын тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийг баримтлана.

12.2.Гэр бүлийн аль нэг гишүүн  нас барснаар бусад  гишүүн өөрт ногдох хэсгээ тодорхойлуулах бол нас барсан эхнэр буюу нөхрийн нас барсны гэрчилгээ, гэрлэгсдийн   гэрчилгээ, гэрлэгсдийн дундаа  эд хөрөнгө өмчлөх эрхийг нотолсон баримт бичгийг үндэслэн гэрчилнэ.

Нотариатын үйлдэл дараах төрөлтэй байна. Үүнд: 

• гэрээ, хэлцэл гэрчлэх;
• гэрээслэл гэрчлэх;
• итгэмжлэл гэрчлэх;
• өвлөх эрхийн гэрчилгээ олгох;
• өвлөгдөх эд хөрөнгийг хамгаалах;
• хуулийн этгээд үүсгэн байгуулах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах баримт бичиг гэрчлэх;
• эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлтэй холбогдох баримт бичиг гэрчлэх;
• гэр бүлийн гишүүдийн дундаа хамтран болон дундаа хэсгээр өмчлөх эд хөрөнгөөс ногдох хэсгээ өмчлөх эрх гэрчлэх;
• баримт бичгийн хуулбарыг болон орчуулгыг гэрчлэх;
• баримт бичигт зурсан гарын үсгийн үнэн зөвийг гэрчлэх;
• Иргэний хуулийн 237 дугаар зүйлд заасан үүргийн гүйцэтгэлийг хүлээн авч хадгалах, шилжүүлэх;
• нотариатын мэдэгдэх хуудас бичих.
• хуульд заасан бусад.

Заавал гэрчлүүлэх нотариатын үйлдлийг зөвхөн хуулиар тогтоох бөгөөд үүнээс бусад үйлдлийг үйлчлүүлэгчийн хүсэлтээр гэрчилнэ.

Нотариатын бүртгэл

Нотариатч баримт бичиг, үйл явдлыг гэрчлэхдээ нотариатын бүртгэл хөтөлж түүнд нотариатчийн хийсэн нотариатын үйлдлийг он, сар өдрийн дарааллаар нь үнэн зөв, засваргүй, гаргацтай, тодорхой бичнэ. Нотариатч гэрчилсэн үйлдлийн цахим бүртгэлийн хэвлэмэл эх хувийг цаасан хэлбэрээр хадгална.

Нотариатын бүртгэлд үйлчлүүлэгчийн овог, эцэг /эх/-ийн нэр, өөрийн нэр, иргэний бүртгэлийн дугаар, оршин суугаа газрын хаяг, хэрэв нотариатын үйлдэл хийхэд тэмдэглэл хөтөлсөн бол энэ тухай тус тус тэмдэглэнэ.

Үйлчлүүлэгч, нотариатын үйлдэл хийхэд оролцсон гэрч, бусад оролцогч нотариатын бүртгэлд гарын үсэг зурна.

Нотариатын үйлдэл хийсэн баримт бичигт дарсан баталгааны тэмдгийн дардас дээрх дугаар нь тухайн бүртгэлийн дугаартай ижил байна.

Нотариатын бүртгэлийг уусдаггүй нэг өнгийн бэхээр хөтөлнө.

Дор дурдсанаас бусад тохиолдолд нотариатын үйлдлийг тухай бүрт нь хийнэ.

Нотариатын үйлдэл хийхийг хойшлуулах, түдгэлзүүлэх тохиолдлууд

• Үйлчлүүлэгч согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэсэн, эсхүл өөрийн үйлдэлд хяналт тавих чадваргүй байгаа бол энэ нөхцөл байдлыг арилах хүртэл нотариатын үйлдэл хийхийг хойшлуулна.
• Иргэн, хуулийн этгээдээс баримт бичиг, түүний хуулбар, шаардлагатай мэдээллийг нэмж гаргуулах буюу тэдгээрийг шинжлүүлэх шаардлага гарсан тохиолдолд нотариатын үйлдэл хийхийг тодорхой хугацаагаар хойшлуулж болно.
• Нотариатаар гэрчлүүлж байгаа баримт бичиг буюу эрхийн талаар шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан тухай өөр этгээдээс өргөдөл ирүүлсэн тохиолдолд уг асуудлаар нотариатын үйлдэл хийхийг 3-7 хүртэл хоногийн хугацаагаар хойшлуулах бөгөөд энэ хугацаанд нэхэмжлэл гаргасан нь тогтоогдвол шүүхийн шийдвэр гартал нотариатын үйлдэл хийхийг түдгэлзүүлнэ.

Нотариатын үйлдэл хийхээс татгалзах тохиолдлууд

• үйлчлүүлэгчийн баримт бичиг нь хууль тогтоомж, Монгол Улсын олон улсын гэрээнд харшилж байвал;
• өөртэй нь болон түүний гэр бүлийн гишүүнтэй нь холбоотой асуудал байвал;
• өөрийнх нь байнгын үйлчлүүлэгчийн хувийн нууцтай холбоотой асуудлаар бусад этгээд нотариатын үйлдэл хийлгэхийг хүсвэл;
• үйлчлүүлэгч нь эрх зүйн чадамжгүй, эсхүл төлөөлөх эрхгүй байвал;
• хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өөрөө итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр оролцвол уг хэрэгт холбогдох баримт бичгийг;
• хуульд заасан бусад.

Гэрлэснээс хойш хамтран амьдарсан хугацаанд бий болсон гэр бүлийн гишүүдийн хуваарьт хөрөнгөөс бусад хөрөнгө нь гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын өмч байдаг.

Гэр бүлийн гишүүнд ногдох хэсэг гэдэг нь  гэр бүлийн гишүүдийн хамтран өмчлөх дундын хөрөнгийг гэр бүлийн бүх гишүүдэд адил хувааж, тухайн гишүүнд ногдсон хэсгийг ойлгож болно.

Гэр бүлийн гишүүдийн дундаа хамтран өмчлөх эд хөрөнгөөс гишүүнд ногдох хэсгийг гэрчлэхдээ нотариатч зөвхөн маргаангүй тохиолдолд гэрчилнэ.

Одоогоор гэрлэгчдээс төлбөр гаргуулахад тэдгээрийн хуваарьт эд хөрөнгө хүрэлцэхгүй бол, гэрлэгчдийн аль нэг нас барсан ба өвлөх эрхийн гэрчилгээ бичигдэх үед, хөрөнгийн баталгаа гаргахад, эд хөрөнгөө гэрээсэлсэн зэрэг тохиолдолд хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгөөс өөрт ногдох хэсгээ өмчлөх эрхийг гэрчлүүлж байна.

Мөн сүүлийн үед хамтран өмчлөх дундын хөрөнгөөс оногдох хэсгээ бусдад худалдах, барьцаанд тавих итгэмжлэл, гэрээ хэлцэлүүд хийгдэх болсон. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээн дээр тухайн өмчлөгч хэдэн хувийг эзэмшдэг нь тодорхойгүй байдаг тул хамтран өмчлөгчдийг тогтоож оногдох хэсгийг нь захиран зарцуулах нотариатын үйлдэл хийхэд багагүй хүндрэл гарч байна.

Нотариатч энэ үйлдлийг гэрчлэхдээ гэрлэгсдийн бичгээр байгуулсан гэрээ, гэрлэлтийн гэрчилгээ, гэр бүлийн гишүүдийн дундаа хамтран өмчлөх эд хөрөнгийн гэрчилгээ, гэр бүлийн гишүүдийн сайн дурын хүсэлт, хөрөнгө түүний эрхийг нотолсон бусад баримт бичиг, лавлагаа, тодорхойлолтыг үндэслэн гишүүнд ногдох хэсгийг өмчлөх эрхийг гэрчилнэ.

Гэрлэгсэд гэр бүлийнхээ амьдарлыг  аз жаргалтай, бат бөх, байлгахын тулд бие биеийнхээ өмнө харилцан үүрэг, хариуцлага хүлээж гэр бүл, үр хүүхдийнхээ төлөө хамтдаа зүтгэж ажиллаж амьдардаг. Энэ ч үүднээс тэд амьдарлынхаа явцад тодорхой хэмжээний гэр бүлийн хөрөнгийг бий болгож, хуримтлуулж түүнийгээ ашиглах, цаашлаад гэр бүлийн гишүүдэд хуваах, хуваарилах асуудлууд гарч ирдэг.  Ирээдүйд гарч болзошгүй эд хөрөнгөтэй холбоотой маргаанаас урьдчилан сэргийлэх, гарсан тохиолдолд тухайн асуудлыг гэр бүлийн гишүүдийн эрх ашгийг зөрчилгүйгээр эв зүйгээр шийдвэрлэхийн тулд гэрлэлтийн гэрээ байгуулж гэрчлүүлэх асуудал гадаадын улс орнуудад түгээмэл байдаг. Манай улсад ч сүүлийн жилүүдэд энэ гэрээний ач холбогдлыг ойлгож нэлээд хийлгэх болсон.

Гэрлэлтийн гэрээг гэрлэлтээ бүртгүүлэхээс өмнө эсхүл гэрлэсний дараа хэдийд ч байгуулж болдог. Хэрэв гэрлэлтээ бүртгүүлэхээс өмнө байгуулсан бол гэрлэлтээ баталгаажуулсан өдрөөс эхэлж хүчин төгөлдөр болно. Гэрээнд гишүүний хуваарьт хөрөнгө, хамтран өмчлөх дундын эд хөрөнгө, гэрлэлт цуцалсан тохиолдолд ногдох хөрөнгийг тодорхойлох, хөрөнгийн эрхтэй холбоотой бусад асуудлыг тусгаж зохицуулна.

Гэрлэлтийн гэрээг бичгээр үйлдэж нотариатаар заавал гэрчлүүлнэ.

Нотариатч гэрлэлтийн гэрээг гэрчлэхдээ гэрлэгсэд гэрлэлтийн гэрээг харилцан тохиролцож, тэгш эрхийн үндсэн дээр байгуулсан эсэх, хэн нэгний нөлөө, дарамт, шахалт байгаа эсэхийг сайтар нягтална. Талууд гэрээнд хэдийд ч нэмэлт, өөрчлөлт оруулах эсхүл цуцлах эрхтэй байдаг.