Гэрээ, хэлцэл гэрчлэх

Нотариатч хуульд заасан болон үйлчлүүлэгчийн хүсэлт гаргасан хуульд харшлаагүй дараахь гэрээ, хэлцлийг гэрчилнэ. Үүнд:

• үл хөдлөх эд хөрөнгийг бусдад шилжүүлэх хэлцэл;
• .гэрлэгчдийн эд хөрөнгийн эрхтэй холбогдсон гэрээ;
• орон сууц дангаар өмчлөх эрх үүсгэх хэлцэл;
• өөрт бэлэн байгаа бүх эд хөрөнгө, түүний тодорхой хэсгийг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, хязгаартайгаар эзэмшүүлэх, ашиглуулах /узуфрукт/ гэрээ;
• тэжээн тэтгэх гэрээ;
• эрх шилжүүлэх гэрээ;
• зээлийн гэрээ;
• хувьцаа, бусад үнэт цаасыг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх гэрээ.
• хуульд заасан бусад.

Нотариатч гэрээ, хэлцлийг гэрчлэхдээ хуульд нийцсэн болон талуудын хүсэл зоригийн илэрхийлэл мөн эсэхийг дор дурдсаны дагуу нягтална:

• талууд тэгш эрхийн үндсэн дээр гэрээ, хэлцэл байгуулсан эсэх;
• бусдын дарамт, шахалт болон бусад хүчин зүйлсийн нөлөөлөлд автаагүй эсэх;
• агуулга нь үйлчлүүлэгчийн хүсэл зоригийг бүрэн илэрхийлж чадсан эсэх;
• үүсэх үр дагавар, үр дүнд бодитой хандаж чадсан эсэх.

Дээр дурдсан нөхцөл байдлын аль нэг нь зөрчигдсөн бол нотариатч гэрээ, хэлцлийг гэрчлэхээс татгалзана.

Гэрээ, хэлцлийг төлөөлөгчөөр дамжуулан хийж байгаа бол төлөөлөгчийн бүрэн эрх, итгэмжлэл хуульд заасан шаардлага хангасан эсэхийг нягтална.

Хуулийн этгээдийн нэрийн өмнөөс хийж байгаа гэрээ, хэлцлийг гэрчлэхдээ түүнийг хуулийн дагуу төлөөлж байгаа этгээдийн эрх хэмжээ нь гэрээ, дүрэм, Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн шийдвэрт тусгагдсан эсэхийг шалгана.

Нотариатч гэрээ, хэлцлийг гэрчлэхдээ түүний агуулга, гарах үр дагавар, үүргээ биелүүлээгүй нөхцөлд хүлээх хариуцлага зэргийг бүрэн гүйцэд ойлгосон эсэхийг талуудаас тодруулна.

Хөдлөх болон үл хөдлөх эд хөрөнгө, эрхийг бусдад шилжүүлэх гэрээ, хэлцлийг гэрчлэхдээ уг хөрөнгө, эрх нь тухайн этгээдийн хууль ёсны өмчлөл, эзэмшил, ашиглалтад байгаа эсэхийг нотлох эрхийн баримт бичгийг, хуулийн этгээдийн хувьд үүсгэн байгуулах гэрээ, дүрмийг үндэслэл болгоно.

Зохих байгууллагад бүртгүүлснээр хүчин төгөлдөр болох гэрээ, хэлцэлд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан, хугацааг сунгасан, цуцалсан, дуусгавар болгосныг гэрчлэхдээ гэрээний талуудын хүсэлтийг үндэслэн бие даасан нотариатын үйлдэл хийх бөгөөд ингэхдээ анхдагч гэрээг үндэслэж түүний хуулбарыг нотариатын баримтад хавсаргана.

Нотариатч гэрчилсэн гэрээ, хэлцлийн хувийг талуудад өгч, өөрт үлдэх хувьд холбогдох баримт бичгийг хавсаргаж, архивт хадгална.

Нотариатын үйлдэл хийх заавар:

Тав. Гэрээ, хэлцэл гэрчлэх

5.1.Нотариатч нь гэрээг гэрчлэхдээ Нотариатын тухай хуулийн 46 дугаар зүйлийг баримтлана.

5.2. Дор дурдсан гэрээ, хэлцлийг хуульд заасны дагуу заавал гэрчлэнэ:

5.2.1.гэрлэгчдийн эд хөрөнгийн эрхтэй холбогдсон хэлцэл /Иргэний хуулийн 132 дугаар зүйлийн 132.2 дахь хэсэг/; 

Иргэний хуулийн 132.2. Гэрлэгчид хөрөнгийн эрхтэй холбогдсон гэрээг бичгээр байгуулж, нотариатаар гэрчлүүлэх бөгөөд энэ шаардлагыг хангаагүй гэрээ хүчин төгөлдөр бус байна.

5.2.2.орон сууц дангаар өмчлөх эрх үүсгэх хэлцэл /Иргэний хуулийн 145 дугаар зүйлийн 145.2 дахь хэсэг/; 

Иргэний хуулийн 145.2. Орон сууц дангаар өмчлөх эрх үүсгэх хэлцлийг нотариатаар гэрчлүүлэн улсын бүртгэлд бүртгүүлнэ.

5.2.3.үл хөдлөх эд хөрөнгийг бусдад шилжүүлэх хэлцэл /Иргэний хуулийн 109 дүгээр зүйлийн 109.2 дахь хэсэг/; 

Иргэний хуулийн 109.2. Үл хөдлөх эд хөрөнгийг шилжүүлэх хэлцэл, холбогдох бусад баримт бичигт өмчлөх эрх шилжүүлэх болсон үндэслэлийг тодорхой зааж нотариатаар гэрчлүүлэх бөгөөд хэрэв талуудын аль нэг нь төлөөлөгчөөр дамжуулан уг харилцаанд оролцож байвал төлөөлөгч болон түүний итгэмжлэлийг дээрх баримт бичигт тэмдэглэх буюу хавсаргана.

5.2.4.бэлэн байгаа эд хөрөнгийг бусдад шилжүүлэх, хязгаартайгаар эзэмшүүлэх, ашиглуулах гэрээ /Иргэний хуулийн 190 дүгээр зүйлийн 190.2 дахь хэсэг/;

Иргэний хуулийн 190.2. Нэг тал нь өөрт бэлэн байгаа бүх эд хөрөнгө буюу түүний хэсгийг нөгөө талын өмчлөлд шилжүүлэх, эсхүл хязгаартайгаар эзэмшүүлж, ашиглуулах /узуфрукт/-аар үүрэг хүлээсэн гэрээг нотариатаар заавал гэрчлүүлнэ.

5.2.5.тодорхой хөрөнгө бэлэглэхээр амласан амлалт /Иргэний хуулийн 276 дугаар зүйлийн 276.2 дахь хэсэг/; 

Иргэний хуулийн 276.2. Эд хөрөнгө шилжүүлснээр бэлэглэлийн гэрээг байгуулсанд тооцно.

5.2.6.тэжээн тэтгэх гэрээ /Гэр бүлийн тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.1 дэх хэсэг/; 

Иргэний хуулийн 45.1. Болзол нь хуулийн шаардлагад нийцээгүй буюу нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зан суртахууны хэм хэмжээнд харш эсхүл илтэд биелэгдэх боломжгүй бол хэлцэл хүчин төгөлдөр бус байна.

5.2.7.үүргийн гүйцэтгэлийг хүлээн авах гэрээ, хэлцэл /Иргэний хуулийн 237 дугаар зүйлийн 237.1 дэх хэсэг/; 

237.1.Үүрэг гүйцэтгүүлэгч нь үүргийн гүйцэтгэлийг хүлээн авах хугацааг хэтрүүлсэн, эсхүл түүний оршин суугаа /оршин байгаа/ газар нь тодорхой бус бол үүрэг гүйцэтгэгч нь үүргийн зүйлийг уул үүргийг гүйцэтгэвэл зохих газрын нотариатад, мөнгө буюу үнэт цаасыг нотариатаар дамжуулан банкинд хадгалуулахаар шилжүүлэх үүрэгтэй. Энэ тохиолдолд үүрэг гүйцэтгэгч үүргээ гүйцэтгэсэнд тооцогдож, үүргээс чөлөөлөгдөнө.

5.2.8.мөнгө буюу үнэт цаасыг банкинд хадгалуулахаар хүлээн авах гэрээ /Иргэний хуулийн 237 дугаар зүйлийн 237.1 дэх хэсэг

237.1.Үүрэг гүйцэтгүүлэгч нь үүргийн гүйцэтгэлийг хүлээн авах хугацааг хэтрүүлсэн, эсхүл түүний оршин суугаа /оршин байгаа/ газар нь тодорхой бус бол үүрэг гүйцэтгэгч нь үүргийн зүйлийг уул үүргийг гүйцэтгэвэл зохих газрын нотариатад, мөнгө буюу үнэт цаасыг нотариатаар дамжуулан банкинд хадгалуулахаар шилжүүлэх үүрэгтэй. Энэ тохиолдолд үүрэг гүйцэтгэгч үүргээ гүйцэтгэсэнд тооцогдож, үүргээс чөлөөлөгдөнө.

5.3.Нотариатч нь Нотариатын тухай хуулийн 25 дугаар зүйлийн 25.2 дахь хэсэгт заасны дагуу хуульд заавал гэрчлэхээр заагаагүй боловч түүнд харшлаагүй гэрээ, хэлцлийг талуудын хүсэлтээр гэрчилж болно.

5.4.Нотариатч нь үйлчлүүлэгчийн хүсэлтээр гэрээний төслийг боловсруулсан бол гэрээг гэрчлэхээс өмнө төслийг түүнд танилцуулна.

5.5.Гэрээ, хэлцлийн агуулгыг хянах явцад тэдгээр нь хууль тогтоомж зөрчсөн, эсхүл өөр гэрээ хэлцлийг халхавчлах зорилго агуулсан, түүнчлэн хуулиар тогтоосон хэлбэрийг зөрчсөн, хуульд заасан зохих этгээдийн зөвшөөрөлгүй хийгдсэн зэрэг Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлд заасан хүчин төгөлдөр бус байх хэлцлийн шинжийг агуулсан, эсхүл хэлцэл хийсэн этгээд ноцтой төөрөгдсөн, мэхлэгдсэн, хүчинд автсан зэрэг Иргэний хуулийн 58-60 дугаар зүйлд заасан хүчин төгөлдөр бусад тооцож болох хэлцлийн шинж илэрвэл тухайн гэрээ, хэлцлийг нотариатч гэрчлэхгүй.

5.6.Гэр бүлийн гишүүдийн дундын өмчлөлд байгаа үл хөдлөх эд хөрөнгийг гэр бүлийн гишүүдийн хэн нэг нь захиран зарцуулахад гэр бүлийн насанд хүрсэн гишүүдийн зөвшөөрлийг авна. 

5.7.Үнэ цэнэтэй, ховор эд зүйлийг барьцаалж байгаа бол тухайн эд зүйлийн фото зураг, бичлэг зэргийг нотариатчид үлдэх гэрээний хувьд хавсаргана.

5.8.Гэрээ, хэлцэлд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан, хугацааг сунгасан, цуцалсан, дуусгавар болсныг гэрчлэхдээ Нотариатын тухай хуулийн 46 дугаар зүйлийн 46.8 дахь хэсгийг баримтална. 

5.9.Улсын бүртгэлийн байгууллагад бүртгүүлж, гэрчилгээ авснаар өмчлөх, эзэмших эрх нь хууль ёсоор баталгааждаг эд хөрөнгө/автомашин, кран, чиргүүл, буу, үл хөдлөх эд хөрөнгө зэрэг/-ийг бусдад шилжүүлсэн гэрээг улсын бүртгэлд бүртгүүлээгүй тохиолдолд тухайн гэрээг үндэслэн эрх шилжүүлэх гэрээ гэрчлэхийг хориглоно.

Нотариатын үйлдэл дараах төрөлтэй байна. Үүнд: 

• гэрээ, хэлцэл гэрчлэх;
• гэрээслэл гэрчлэх;
• итгэмжлэл гэрчлэх;
• өвлөх эрхийн гэрчилгээ олгох;
• өвлөгдөх эд хөрөнгийг хамгаалах;
• хуулийн этгээд үүсгэн байгуулах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах баримт бичиг гэрчлэх;
• эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлтэй холбогдох баримт бичиг гэрчлэх;
• гэр бүлийн гишүүдийн дундаа хамтран болон дундаа хэсгээр өмчлөх эд хөрөнгөөс ногдох хэсгээ өмчлөх эрх гэрчлэх;
• баримт бичгийн хуулбарыг болон орчуулгыг гэрчлэх;
• баримт бичигт зурсан гарын үсгийн үнэн зөвийг гэрчлэх;
• Иргэний хуулийн 237 дугаар зүйлд заасан үүргийн гүйцэтгэлийг хүлээн авч хадгалах, шилжүүлэх;
• нотариатын мэдэгдэх хуудас бичих.
• хуульд заасан бусад.

Заавал гэрчлүүлэх нотариатын үйлдлийг зөвхөн хуулиар тогтоох бөгөөд үүнээс бусад үйлдлийг үйлчлүүлэгчийн хүсэлтээр гэрчилнэ.

Нотариатын бүртгэл

Нотариатч баримт бичиг, үйл явдлыг гэрчлэхдээ нотариатын бүртгэл хөтөлж түүнд нотариатчийн хийсэн нотариатын үйлдлийг он, сар өдрийн дарааллаар нь үнэн зөв, засваргүй, гаргацтай, тодорхой бичнэ. Нотариатч гэрчилсэн үйлдлийн цахим бүртгэлийн хэвлэмэл эх хувийг цаасан хэлбэрээр хадгална.

Нотариатын бүртгэлд үйлчлүүлэгчийн овог, эцэг /эх/-ийн нэр, өөрийн нэр, иргэний бүртгэлийн дугаар, оршин суугаа газрын хаяг, хэрэв нотариатын үйлдэл хийхэд тэмдэглэл хөтөлсөн бол энэ тухай тус тус тэмдэглэнэ.

Үйлчлүүлэгч, нотариатын үйлдэл хийхэд оролцсон гэрч, бусад оролцогч нотариатын бүртгэлд гарын үсэг зурна.

Нотариатын үйлдэл хийсэн баримт бичигт дарсан баталгааны тэмдгийн дардас дээрх дугаар нь тухайн бүртгэлийн дугаартай ижил байна.

Нотариатын бүртгэлийг уусдаггүй нэг өнгийн бэхээр хөтөлнө.

Дор дурдсанаас бусад тохиолдолд нотариатын үйлдлийг тухай бүрт нь хийнэ.

Нотариатын үйлдэл хийхийг хойшлуулах, түдгэлзүүлэх тохиолдлууд

• Үйлчлүүлэгч согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэсэн, эсхүл өөрийн үйлдэлд хяналт тавих чадваргүй байгаа бол энэ нөхцөл байдлыг арилах хүртэл нотариатын үйлдэл хийхийг хойшлуулна.
• Иргэн, хуулийн этгээдээс баримт бичиг, түүний хуулбар, шаардлагатай мэдээллийг нэмж гаргуулах буюу тэдгээрийг шинжлүүлэх шаардлага гарсан тохиолдолд нотариатын үйлдэл хийхийг тодорхой хугацаагаар хойшлуулж болно.
• Нотариатаар гэрчлүүлж байгаа баримт бичиг буюу эрхийн талаар шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан тухай өөр этгээдээс өргөдөл ирүүлсэн тохиолдолд уг асуудлаар нотариатын үйлдэл хийхийг 3-7 хүртэл хоногийн хугацаагаар хойшлуулах бөгөөд энэ хугацаанд нэхэмжлэл гаргасан нь тогтоогдвол шүүхийн шийдвэр гартал нотариатын үйлдэл хийхийг түдгэлзүүлнэ.

Нотариатын үйлдэл хийхээс татгалзах тохиолдлууд

• үйлчлүүлэгчийн баримт бичиг нь хууль тогтоомж, Монгол Улсын олон улсын гэрээнд харшилж байвал;
• өөртэй нь болон түүний гэр бүлийн гишүүнтэй нь холбоотой асуудал байвал;
• өөрийнх нь байнгын үйлчлүүлэгчийн хувийн нууцтай холбоотой асуудлаар бусад этгээд нотариатын үйлдэл хийлгэхийг хүсвэл;
• үйлчлүүлэгч нь эрх зүйн чадамжгүй, эсхүл төлөөлөх эрхгүй байвал;
• хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд өөрөө итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр оролцвол уг хэрэгт холбогдох баримт бичгийг;
• хуульд заасан бусад.

Хуульд заавал гэрчлүүлэхээр заасан гэрээ, хэлцэлээс гадна хуульд харшлаагүй, гэрээ хэлцэлийг талуудын хүсэлтээр гэрчилж байна.

Заавал гэрчлүүлэх.

• Гэрлэгчдийн эд хөрөнгийн эрхтэй холбоотой гэрээ , хэлцэл
• Орон сууц дангаар өмчлөх эрх үүсгэх хэлцэл
• Үл хөдлөх эд хөрөнгийг бусдад шилжүүлэх хэлцэл
• Бэлэн байгаа эд хөрөнгийг бусдад шилжүүлэх, хязгаартайгаар эзэмшүүлэх, ашиглуулах гэрээ
• Тодорхой хөрөнгө бэлэглэхээр амласан амлалт
• Тэжээн тэтгэх гэрээ
• Үүргийн гүйцэтгэлийг хүлээн авах гэрээ, хэлцэл
• Мөнгө буюу үнэт цаасыг банкинд хадгалуулахаар хүлээн авах гэрээ

Сүүлийн үед иргэд нотариатын үйлдлийн ач холбогдлыг улам илүү ойлгох болсон бөгөөд талууд хойшид гарах маргаанаас урьдчилан сэргийлэх, үүсч болох хохирол эрсдлээс өөрийгөө хамгаалах,  хийж буй гэрээгээ хуулийн хувьд хүчин төгөлдөр болгох, хөдөлшгүй нотлох баримтыг бий болгон үлдээж үл маргах шинжтэй болгох, аль аль талдаа хариуцлагыг бий болгох гэх мэт олон шалтгааны улмаас аль болох гэрээгээ  гэрчлүүлэхээр нотариатад хандах явдал ихэсч байна. Нийгэм хөгжихийн хэрээр гэрээний төрөл ч нэмэгдэж байна. Тиймээс хуулинд заавал гэрчлүүлэхээр заагаагүй боловч  үйлчлүүлэгчийн хүсэлтээр хуульд харшлаагүй ямар ч төрлийн гэрээ, хэлцэлийг гэрчилж болно.

Практик дээр дараахь төрлийн гэрээнүүд түлхүү хийгдэж байна.

• үл хөдлөх эд хөрөнгө, орон сууц, хувийн сууц, газар, автомашин худалдах худалдан авах, бэлэглэх гэрээ
• компанийн эрх шилжүүлэх, хувьцаа худалдах, бэлэглэх гэрээ
• газар эзэмших, ашиглах эрх шилжүүлэх гэрээ
• үл хөдлөх эд хөрөнгө түрээслэх, орон сууц хөлслөх гэрээ
• банк, банк бус санхүүгийн байгууллага, ХЗХоршооны зээл,барьцаа, фидуци, батлан даалтын гэрээ
• иргэд хоорондын зээлийн гэрээ \ барьцаатай, барьцаагүй\
• хамтран ажиллах гэрээ
• ажил гүйцэтгэх гэрээ
• сургалтын гэрээ
• иргэд хооронд мөнгө хүлээлцсэн тухай хэлцэл г.м

Гэрээг гэрчлэхдээ хуульд нийцсэн болон талуудын хүсэл зоригийн илэрхийлэл мөн эсэхийг нягтлан шалгахаас гадна:

• тухайн гэрээ хэлцэлийг талууд тэгш эрхийн үндсэн дээр байгуулсан эсэх,
• бусдын дарамт шахалт болон бусад хүчин зүйлсийн нөлөөлөлд автаагүй эсэх,
• агуулга нь үйлчлүүлэгчийн хүсэл зоригийг бүрэн илэрхийлж чадсан эсэх,
• үүсэх үр дагавар, үр дүнд бодитой хандаж чадсан эсэх
• үүргээ гүйцэтгээгүй тохиолдолд хүлээх хариуцлагыг тодорхой тусгасан эсэхийг нягтлан шалгана. 

Нотариатч гэрээ хэлцэлийг нэг загварт оруулж  бэлэн маягт бөглөж гэрчлэхээс илүү үйлчлүүлэгч бүрийн гэрээнд тавих шаардлага, хүсэл зориг өөр өөр тул тэдний хүсэл зоригийн илэрхийллийг бүрэн хангах үүднээс үйлчлүүлэгч бүрт тохирсон гэрээний төсөл боловсруулан гэрчлэх болсон.

Нотариатч өөрөө үйлчлүүлэгчийн хүсэлтээр гэрээний төсөл боловсруулж өгч болох бөгөөд энэ тохиолдолд гэрээг гэрчлэхээс өмнө төслийг талуудад танилцуулна.

Талуудын боловсруулж ирсэн гэрээ хэлцэлийн агуулгыг заавал хянах ёстой бөгөөд тэдгээр нь хууль тогтоомж зөрчсөн, өөр гэрээ хэлцэлийг халхавчлах зорилго агуулсан, хуулиар тогтоосон хэлбэрийг зөрчсөн, хуульд заагдсан зохих этгээдийн зөвшөөрөлгүй хийгдсэн зэрэг Иргэний хуульд заасан хүчин төгөлдөр бус байх хэлцэлийн шинжийг агуулсан, эсхүл хэлцэл хийсэн этгээд ноцтой төөрөгдсөн, мэхлэгдсэн, хүчинд автсан зэрэг Иргэний хуульд заасан хүчин төгөлдөр бусад тооцож болох хэлцэлийн шинж илэрвэл тухайн гэрээ хэлцлийг гэрчлэхгүй.

Гэрээ хэлцлийг итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр дамжуулан хийж болох бөгөөд энэ тохиолдолд итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн бүрэн эрх, итгэмжлэл нь хуульд нийцсэн шаардлага хангасан эсэхийг заавал нягтлан шалгана.

Нотариатч гэрчилсэн гэрээ хэлцлийн хувийг талуудад өгч өөрт үлдэх хувийг холбогдох баримт бичгийн хамт хавсарган архивт авч үлдэнэ.