Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 17 дахь хэсэгт зааснаар Монгол Улсын иргэн төр, түүний байгууллагаас хууль ёсоор тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхтэй. Хүний эрх, нэр төр, алдар хүнд, улсыг батлан хамгаалах, үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн хэв журмыг хангах зорилгоор задруулж үл болох төр, байгууллага, хувь хүний нууцыг хуулиар тогтоон хамгаална.

Байгууллагын нууцыг тогтоох, хамгаалахтай холбоотой харилцааг 1995 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдрийн Байгууллагын нууцын тухай хуулиар зохицуулдаг.

Таны судалсан байвал зохих хууль болон бусад эрх зүйн актууд:

• Монгол Улсын Үндсэн хууль /1992 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Төрийн болон албаны нууцын тухай хууль /2016 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Байгууллагын нууцын тухай хууль /1995 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Эрүүгийн хууль /2017 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Иргэний хууль /2002 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.
• Зөрчлийн тухай хууль /2017 он/ ЭНД дарж үзнэ үү.

Хуулиар тогтоосон нууцыг нь бусдад задруулсан гэж үзвэл байгууллага энэ тухай гомдлоо шүүхэд гаргах эрхтэй.

Хөдөлмөрийн гэрээ болон контракт гэрээ, нууцын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй буюу байгууллагын нууцыг бусдад задруулсан бол Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд /Хэрвээ гэрээнд арбитрын шүүхээр маргааныг хянан шийдвэрлэхээр зохицуулсан тохиолдолд арбитрын шүүхэд/ хандана.

Байгууллагын нууцтай холбоотой цахим мэдээлэлд хууль бусаар халдсан, олж авсан мэдээллийг бусдад тараасан бол Цагдаагийн байгууллагад хандана.

"Байгууллага" гэж тодорхой чиг үүрэг, бүрэн эрх бүхий хуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн хуулийн этгээдийг хэлнэ;

“Байгууллагын нууц" гэж хүний эрх, нэр төр, алдар хүнд тухайн байгууллагын хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор холбогдох хуулиар нууц гэж тогтоосон мэдээ, баримт бичиг, биет зүйлийг хэлнэ.

Хуульд өөрөөр заагаагүй бол байгууллагын албан үйл ажиллагааны онцлогтой холбоотой, эсхүл шударга өрсөлдөөнд зах зээл, давуу талаа хамгаалах зорилгоор байгууллага өөрөө нууцалж хамгаалалтдаа авсан, задруулбал хууль ёсны ашиг сонирхолд нь хор уршиг учруулж болох нууц мэдээ, технологийн шийдэл, төсөл, судалгаа-шинжилгээний баримт бичиг, шаардлагатай техник, тоног төхөөрөмжийг байгууллагын нууцад хамааруулж болно. Уг хамаарах нууцыг байгууллага өөрөө тогтооно.

Байгууллагын нууц нь эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтнаас хууль тогтоомжоор олгогдсон бүрэн эрх, чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд саад учруулахаар байж болохгүй.

Байгууллагын нууцыг хамгаалах: Байгууллагын нууц нь тухайн байгууллагын хамгаалалтад байна. Байгууллага нь нууцаа хамгаалах журмыг холбогдох хууль тогтоомжид нийцүүлэн өөрөө тогтоож мөрдөнө.

Байгууллагын нууцыг хариуцаж байгаа, эсхүл түүнтэй албан үүрэг, мэргэжлийн үйл ажиллагааны дагуу танилцсан, олж мэдсэн этгээд уул нууцыг чанд хадгалах үүрэгтэй.

Байгууллага нь эрхэлж буй үйл ажиллагааныхаа дагуу олж мэдсэн хувь хүний нууцыг байгууллагын нууцын нэг адил хамгаална.

Нууцлахыг хориглох мэдээллийн хүрээ: Байгууллага дор дурдсан мэдээллийг нууцалж болохгүй:
 

• тухайн байгууллагын явуулж буй үйл ажиллагаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, ашиглаж буй техник, технологийн хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх буюу үзүүлж байгаа нөлөөллийг илтгэн харуулах мэдээлэл;
• тухайн байгууллагын мэдэлд байгаа бөгөөд хадгалалт, хамгаалалтын горим нь зөрчигдсөн тохиолдолд хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд аюул учруулж болзошгүй бүх төрлийн хорт, цацраг идэвхт бодисын хор хөнөөлийг тодорхойлсон мэдээлэл;
• гэмт хэргийн тухай болон нийтэд мэдээлэхээр хуульд заасан бусад мэдээлэл.

Байгууллагын нууцтай танилцах: Хуулиар тусгайлан эрх олгогдсон байгууллага, тэдгээрийн ажилтан нь хянан шалгах бүрэн эрх, чиг үүргийнхээ дагуу байгууллагын нууцтай танилцана.

Байгууллагын нууцтай албан үүргийнхээ дагуу танилцсан, эсхүл олж мэдсэн этгээд уул нууцыг зөвхөн хууль тогтоомжид заасан үндэслэл, журамд нийцүүлэн ашиглах бөгөөд бусдад задруулахыг хориглоно.

Эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан бүрэн эрхийнхээ дагуу хэрэгжүүлж байгаа хяналт шалгалтын явцад хууль тогтоомж зөрчиж нууцалсан байгууллагын нууцыг ил болгох эрхтэй бөгөөд тухайн шалгалтаар илэрсэн зөрчил, дутагдалтай холбогдолтой байгууллагын нууцад хамаарах зарим тодорхой мэдээллийг бусдын хууль ёсны ашиг сонирхолд хохирол учруулахгүй тохиолдолд нийтэд мэдээлж болно.
 

Хөдөлмөрийн гэрээ болон контракт гэрээ, нууцын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй буюу байгууллагын нууцыг бусдад задруулсан тохиолдолд Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд хандана. Иргэний хэргийн анхан шатны шүүх нэхэмжлэлээс татгалзах үндэслэл байхгүй гэж үзвэл нэхэмжлэлийг хүлээн авсан өдрөөс хойш 7 хоногийн дотор хэрэг үүсгэх тухай захирамж гаргана.

Хуулиар өөр хугацаа тогтоогоогүй бол хэрэг үүсгэсэн өдрөөс хойш 60 хоног, давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхээс хэргийг дахин хэлэлцүүлэхээр ирүүлсэн бол шүүгч хэргийг хүлээж авснаас хойш 30 хоногийн дотор тус тус шийдвэрлэнэ. Уг хугацааг тухайн шүүхийн шүүгчдийн зөвлөлгөөнөөс нэг удаа 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно.

Эрүүгийн хэргийн шинжтэй бол мөрдөгч гэмт хэргийн талаарх гомдол, мэдээллийг хүлээн авснаас хойш 5 хоногийн дотор мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулна. Мөрдөгч хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээсэн бол прокурорт даруй мэдэгдэн, прокурорын нэгдсэн бүртгэлд бүртгүүлж, тогтоолыг 72 цагийн дотор прокурорт танилцуулна. Хэрэг бүртгэлтийн үндсэн хугацаа нь хэрэг бүртгэлтийн хэрэг нээснээс хойш 1 сар байна. Хэрэг бүртгэлтийн хугацааг прокурор тухай бүр 3 сар хүртэл хугацаагаар сунгаж болно.  

Анхан шатны шүүхийн шийдвэрт давж заалдах гомдол, давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэрт хяналтын журмаар гомдол гаргах эрх нээлттэй бөгөөд хэргийн хянан шийдвэрлэсэн анхан шатны шүүхэр дамжуулан гомдлыг гаргана.  

Байгууллагын нууцыг дараах байдлаар ангилна:

• Үйлдвэрлэлийн нууц: үйлдвэрлэлийн арга, технологи, шинэ техник, машин механизм, техникийг бүтээх арга, түүний давуу тал болон тендертэй холбоотой нууцууд
• Санхүү, худалдааны нууц: байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлийн баримт бичгүүд, харилцагчтай байгуулсан гэрээ, хэлцлийн нөхцөл, бараа бүтээгдэхүүний үнэ, цалин хөлс тогтоох арга, аргачлал
• Мэдээллийн нууц

Байгууллага өөрсдийн нууцын тухай журмыг тогтоон мөрдөж хамгаална. Мөн дараах байдлаар байгууллагын нууцаа хамгаалах зохицуулалт хийдэг. Үүнд:

•  Нууцад тооцогдох мэдээллүүдийг зэрэглэх

•  Мэдээлэл авч ашиглах ажилтнуудыг тогтоох

•  Хөдөлмөрийн гэрээнд нууцын тухай заалт оруулах

•  Нууцыг хамгаалах зорилгоор шаардлагатай гэсэн тоног төхөөрөмж, компьютер хэрэгслэлийг кодлох зэрэг олон аргуудыг хэрэглэдэг.

Байгууллага нь эрхэлж буй үйл ажиллагааныхаа дагуу олж мэдсэн хувь хүний нууцыг байгууллагын нууцын нэг адил хамгаална.

Асуулт 1: Байгууллагын нууц гэж юу вэ? ямар ямар мэдээллүүд нууцад хамаардаг вэ?

Байгууллагын нууц гэж хүний эрх, нэр төр, алдар хүнд тухайн байгууллагын хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор холбогдох хуулиар нууц гэж тогтоосон мэдээ, баримт бичиг, биет зүйлийг хэлнэ. Хуульд өөрөөр заагаагүй бол байгууллагын албан үйл ажиллагааны онцлогтой холбоотой, эсхүл шударга өрсөлдөөнд зах зээл, давуу талаа хамгаалах зорилгоор байгууллага өөрөө нууцалж хамгаалалтдаа авсан, задруулбал хууль ёсны ашиг сонирхолд нь хор уршиг учруулж болох нууц мэдээ, технологийн шийдэл, төсөл, судалгаа-шинжилгээний баримт бичиг, шаардлагатай техник, тоног төхөөрөмжийг байгууллагын нууцад хамааруулж болох бөгөөд байгууллага өөрөө нууц гэж тогтоож болно.

Асуулт 2: Нууцад хамааруулж болохгүй мэдээлэл гэж байдаг уу?

Байна. Байгууллагын нууцын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлд зааснаар Байгууллага дор дурдсан мэдээллийг нууцалж болохгүй. Үүнд:

1/тухайн байгууллагын явуулж буй үйл ажиллагаа, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, ашиглаж буй техник, технологийн хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх буюу үзүүлж байгаа нөлөөллийг илтгэн харуулах мэдээлэл;

2/тухайн байгууллагын мэдэлд байгаа бөгөөд хадгалалт, хамгаалалтын горим нь зөрчигдсөн тохиолдолд хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд аюул учруулж болзошгүй бүх төрлийн хорт, цацраг идэвхт бодисын хор хөнөөлийг тодорхойлсон мэдээлэл;

3/гэмт хэргийн тухай болон нийтэд мэдээлэхээр хуульд заасан бусад мэдээлэл.

Асуулт 3: Байгууллагын нууцтай ямар эрх бүхий этгээд танилцах эрхтэй байдаг вэ?

Байгууллагын нууцын тухай хуульд зааснаар Хуулиар тусгайлан эрх олгогдсон байгууллага, тэдгээрийн ажилтан нь хянан шалгах бүрэн эрх, чиг үүргийнхээ дагуу байгууллагын нууцтай танилцана. Байгууллагын нууцтай албан үүргийнхээ дагуу танилцсан, эсхүл олж мэдсэн этгээд уул нууцыг зөвхөн хууль тогтоомжид заасан үндэслэл, журамд нийцүүлэн ашиглах бөгөөд бусдад задруулахыг хориглоно. Эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан бүрэн эрхийнхээ дагуу хэрэгжүүлж байгаа хяналт шалгалтын явцад хууль тогтоомж зөрчиж нууцалсан байгууллагын нууцыг ил болгох эрхтэй бөгөөд тухайн шалгалтаар илэрсэн зөрчил, дутагдалтай холбогдолтой байгууллагын нууцад хамаарах зарим тодорхой мэдээллийг бусдын хууль ёсны ашиг сонирхолд хохирол учруулахгүй тохиолдолд нийтэд мэдээлж болно.

Асуулт 4. Байгууллагын нууцыг нийтэд мэдээлэх үндэслэл байдаг уу?

Байгууллагын нууцын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт зааснаар “Эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан бүрэн эрхийнхээ дагуу хэрэгжүүлж байгаа хяналт шалгалтын явцад хууль тогтоомж зөрчиж нууцалсан байгууллагын нууцыг ил болгох эрхтэй бөгөөд тухайн шалгалтаар илэрсэн зөрчил, дутагдалтай холбогдолтой байгууллагын нууцад хамаарах зарим тодорхой мэдээллийг бусдын хууль ёсны ашиг сонирхолд хохирол учруулахгүй тохиолдолд нийтэд мэдээлж болно”.

Асуулт 5. Байгууллагын нууцыг задруулсан тухай гомдлыг ямар байгууллага хянан шийдвэрлэдэг вэ?

Байгууллага хуулиар тогтоосон нууцыг нь бусдад задруулсан гэж үзвэл байгууллага энэ тухай гомдлоо шүүхэд гаргах эрхтэй. Хөдөлмөрийн гэрээ болон контракт гэрээ, нууцын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй буюу байгууллагын нууцыг бусдад задруулсан бол Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд /Хэрвээ гэрээнд арбитрын шүүхээр маргааныг хянан шийдвэрлэхээр зохицуулсан тохиолдолд арбитрын шүүхэд/ хандана.

Байгууллагын цахим мэдээлэлд хууль бусаар халдсан, олж авсан мэдээллийг бусдад тараасан бол Цагдаагийн байгууллагад хандана.